Πρόταση αρχιτεκτονικού διαγωνισμού του Δήμου Χανίων
Ζητούμενο του έργου είναι ο σχεδιασμός ενός πολυλειτουργικού δημόσιου κτιρίου πρόνοιας που θα φιλοξενεί ένα βρεφονηπιακό σταθμό και ένα κέντρο ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων, πλαισιωμένα από ένα πάρκο γειτονιάς στην πόλη των Χανίων. Μια περίπλοκη και φαινομενικά τυχαία στοίβα από 'τούβλα' που αναφέρεται στο παιχνίδι με τα παιδικά ξύλινα τουβλάκια αποτέλεσε την έμπνευση για το σχεδιασμό του κτιρίου, που συντίθεται από διαφορετικούς και ξεκάθαρους πολύχρωμους όγκους και χώρους, προσβάσιμες ταράτσες και πράσινα δώματα με έντονη βλάστηση. Η μεταχείριση της ιδέας του 'τούβλου' δεν αναφέρεται μόνο στη γεωμετρία του κτιρίου, αλλά στο σύνολο του σχεδιασμού του στις διαφορετικές κλίμακες, διαστάσεις και χώρους: το τούβλο αποτελεί σημείο αναφοράς της ογκοπλασίας, της επίπλωσης, των παιχνιδιών και κατασκευών, των δωματίων, και τελικά της σύνθεσης της όψης του κτιρίου. Η όψη συντίθεται από πήλινα τούβλα και ξύλο, δύο φυσικά και φιλικά στο περιβάλλον υλικά. Το τούβλο και το ξύλο χρησιμοποιούνται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε όγκο του κτιρίου: η διαφορετική επεξεργασία του πηλού ή η διαφορετική ξυλεία δίνουν σε κάθε όγκο του κτιρίου μια ξεχωριστή γήινη απόχρωση, αναδεικνύοντας την περίπλοκη ογκοπλασία αυτού του πολύχρωμου κτιρίου. Το κτίριο αποτελείται από δύο επίπεδα και υπόγειο και, χάρη στην γεωμετρία του που συντίθεται από πολλαπλούς όγκους, στρέφεται δημιουργώντας μια αγκαλιά που στο κέντρο της δημιουργεί μια πλατεία. Ο δημόσιος αυτός χώρος που προτείνεται από την ομάδα μας ως ένα επιπλέον χαρακτηριστικό του έργου, έρχεται να συνενώσει το κτίριο με το πάρκο γειτονιάς και τους χώρους παιχνιδιού του νηπιαγωγείου, δημιουργώντας έτσι ένα πλέγμα διαγενεακών υπαίθριων δημόσιων χώρων ικανό να μετασχηματίσει τον τρόπο που οι κάτοικοι της γειτονιάς συναντώνται, αλληλοεπιδρούν, παίζουν και χρησιμοποιούν τις δομές πρόνοιας και το δημόσιο χώρο της πόλης.

Πώς εξασφαλίζει ένας αρχιτέκτονας τις θεμελιώδεις χωρικές ποιότητες κατοικίας με τα ελάχιστα σχεδιαστικά μέσα, σ’ έναν εγκαταλελειμμένο βιοτεχνικό χώρο;
Αυτό ήταν το κύριο ερώτημα που κλήθηκαν να απαντήσουν οι eNJOY architects με το έργο τους "Ptolemeon Penthouse Αpartments", στην προσπάθειά τους να αναδείξουν τις δυνατότητες μιας εγκαταλελειμμένης βιοτεχνικής ιδιοκτησίας και να την επαναφέρουν σε δοχείο ζωής. Το έργο βρίσκεται στην περιοχή της Πτολεμαίων στη Θεσσαλονίκη, μια γειτονιά που μετά από χρόνια εγκατάλειψης, άρχισε την τελευταία δεκαετία να ζωντανεύει και πλέον συνυπάρχουν αρμονικά οι χρήσεις εμπορίου, βιοτεχνίας, υπηρεσιών και κατοικίας. Ζητήματα όπως η ιδιωτικότητα, οι χωρικές ροές κίνησης και στάσης, η σχέση του εσωτερικού με το φυσικό περιβάλλον, η χωρική αντίληψη και η δυνατότητα οικειοποίησης της κατοικίας από τον εκάστοτε χρήστη διαπραγματεύτηκαν μέσω των σχεδιαστικών επιλογών των αρχιτεκτόνων.
Εκμεταλλευόμενοι τη μεγάλη βεράντα στη μεριά του δρόμου, τα πρώην παράθυρα δίνουν τη θέση τους σε μπαλκονόπορτες, επιτρέποντας τη διείσδυση του άπλετου φυσικού φωτός στο εσωτερικό. Πλέον, τα νέα διαμερίσματα ανοίγουν προς την πόλη και το καθιστικό τους εκτείνεται νοερά στον υπαίθριο χώρο, κάτι που είναι σύνηθες σε μεσογειακές πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη.
Εσωτερικά τα διαμερίσματα οργανώνονται γύρω από την ανοιχτή κάτοψη του ενιαίου χώρου εισόδου-κουζίνας-καθιστικού. Αυτή είναι η καρδιά των διαμερισμάτων και συνδέεται ζωτικά με τον εξωτερικό, κατοικήσιμο χώρο. Τα υπνοδωμάτια αν και έχουν μεγαλύτερη ιδιωτικότητα, εξακολουθούν να είναι ανοιχτά στη ζωή του διαμερίσματος μέσω των εσωτερικών τους παραθύρων.
Η επίπλωση διατηρείται στο απολύτως απαραίτητο αφήνοντας χώρο στους κατοίκους για την οικειοποίηση των διαμερισμάτων. Τα τελειώματα είναι ουδέτερα, και ο συνδυασμός των υλικών και υφών δίνουν μια αίσθηση ζεστασιάς και ισορροπίας. Οι ελάχιστες χρωματικές προσθήκες και οι μαύρες λεπτομέρειες, όπως στα κουφώματα της κρεβατοκάμαρας, προσδίδουν χαρακτήρα και υπογραμμίζουν το βιοτεχνικό υπόβαθρο των χώρων.

Στην ομάδα σχεδιασμού παραχωρήθηκε ένα αρκετά στενό οικόπεδο σε μια από τις πιο αριστοκρατικές και πολυσύχναστες παραλιακές ακτές της Κύπρου – τον Πρωταρά, προκειμένου να σχεδιάσει ένα ξενοδοχείο 110 δωματίων. Ο Πρωταράς είναι μια αμιγώς τουριστική περιοχή, που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα καλοκαιρινά τουριστικά ρεύματα και πέφτει σε χειμερία νάρκη τους χειμερινούς μήνες. Ωστόσο, έχει καταφέρει με κάποιο τρόπο να κόψει τη σύνδεση μεταξύ του κεντρικού του δρόμου -της αρτηρίας του- και του λόγου ύπαρξής του -της θάλασσας, μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα δίπλα της. Αυτή η σύνδεση του κεντρικού δρόμου με τη θάλασσα έχει ανατραπεί de facto λόγω της κατάληψης του παραλιακού μετώπου από ογκώδη ξενοδοχεία, τα οποία συσκοτίζουν τη θέα.
Στόχος της ομάδας Design, που ιδρύθηκε από την αρχή της διαδικασίας σχεδιασμού, ήταν η οπτική και φυσική επανασύνδεση της πόλης με τη θάλασσα. Ο όγκος των δωματίων αιωρείται πάνω από το επίπεδο του εδάφους, ενώ ταυτόχρονα οι κοινόχρηστοι χώροι βυθίζονται κάτω από το επίπεδο του δρόμου (εκμεταλλευόμενοι τη διαφορά ύψους μεταξύ δρόμου και θάλασσας), απελευθερώνοντας τη θέα. Δημιουργείται μια ευθεία διαδρομή -προσβάσιμη σε όλους-, η οποία ξεκινά από τον κεντρικό δρόμο, διασχίζει όλα τα επίπεδα του ξενοδοχείου και καταλήγει, είτε στην παραλία είτε στη γέφυρα/εξέδρα θέασης και σε μια χαλαρωτική ανεμπόδιστη πανοραμική θέα στη θάλασσα. Λόγω του σχήματος του οικοπέδου, τα περισσότερα δωμάτια είναι τοποθετημένα κατά μήκος των πλευρών του οικοπέδου και κάθετα προς τη θάλασσα. Για να αντισταθμιστεί αυτό το προφανές μειονέκτημα, κάθε δωμάτιο είναι προσανατολισμένο μόνο του προς τη θάλασσα, επιτυγχάνοντας έτσι την εμπειρία θέας στη θάλασσα για τα περισσότερα από αυτά. Επιπλέον, κάθε δωμάτιο αντιπροσωπεύει ένα κουτί, στοιβαγμένο πάνω σε άλλα κουτιά, εύκολα αναγνωρίσιμο από τη θέση και το χρώμα του από τον κάτοικο του, ακόμη και από τη θάλασσα, παρέχοντας έτσι μια αίσθηση μοναδικότητας και ταυτότητας στη διαμονή. Κάθε κύρια λειτουργία του ξενοδοχείου, είτε είναι η ρεσεψιόν, το μπαρ, η αίθουσα συνεδριάσεων ή το γυμναστήριο, είναι προσανατολισμένη προς τη θάλασσα. Η θάλασσα είναι ο λόγος ύπαρξης του ξενοδοχείου. Δεν είναι μόνο μπροστά του. Είναι μέρος του, μέσα από τη συνεχή παρουσία του.

Αφετηρία του σχεδιασμού αποτέλεσε η πρόθεση των αρχιτεκτόνων να εκμεταλλευτούν το εξαιρετικό κλίμα της Κύπρου ώστε να καταργήσουν τα όρια μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου και να μετατρέψουν την κίνηση στο χώρο σε μια βιωματική εμπειρία στην οποία η πλούσια εξωτερική βλάστηση και οι τοπιοτεχνημένες επιφάνειες να αποτελούν μια προέκταση και ενεργό κομμάτι του εσωτερικού. Κάθε αρχιτεκτονική κίνηση και κάθε οικοδομική λεπτομέρεια γινόταν με πυξίδα αυτή την τελική (ή αρχική) πρόθεση.
Οι άξονες της κίνησης μετατρέπονται στους άξονες σχεδιασμού του κτηρίου. Ήδη από το δρόμο, η ευθύγραμμη κίνηση του επισκέπτη μετατρέπεται στη ραχοκοκαλιά πάνω στην οποία δομείται η οικία. Η φυσική κίνηση μέχρι την είσοδο, μετατρέπεται στην κίνηση του βλέμματος από το χώρο υποδοχής και έπειτα. Την ίδια στιγμή ο χρήστης καλείται να επιλέξει μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου, σε ένα σαφή διαχωρισμό των χρήσεων, οι οποίες εν τέλει επανενώνονται οπτικά μέσω του εξωτερικού χώρου.
Η κολυμβητική δεξαμενή ξεφεύγει από τα συμβατικά όρια της χρήσης της ως αντικείμενο αναψυχής, αλλά ενσωματώνεται ως ενεργό κομμάτι της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Το μακρόστενο σχήμα της προσομοιάζει ενδεχομένως τμήμα ποταμού σε ένα ξεκάθαρο διάλογο με την τοπιοτέχνηση και κολακεύει και αναδεικνύει τις μακριές δυναμικές γραμμές του κτηρίου. Ταυτόχρονα υποδέχεται τον επισκέπτη από το σημείο ακόμη της εισόδου του στην κατοικία και υπογραμμίζει άμεσα την παρουσία του ως το νοητό άξονα χρηστικής συμμετρίας του κτηρίου: Δεξιά οι «δημόσιοι» χώροι, αριστερά οι ιδιωτικοί.
Το κύριο υπνοδωμάτιο αιωρείται πάνω από το σημείο σύνδεσης των 2 ενοτήτων ως το ενοποιητικό σύμβολο της κατοικίας: ο εκπρόσωπος των ιδιοκτητών ακόμη και εν τη απουσία τους και μια μοναδική βιωματική εμπειρία. Το βλέμμα μετά το πρωινό ξύπνημα εκτείνεται πάνω από την πισίνα προς τον ουρανό που ανακλάται σε αυτή.
Η κατάργηση των ορίων του εσωτερικού χώρου απαιτεί όμως ένα αντίστροφο χειρισμό του εξωτερικού κελύφους. Το κέλυφος διαφυλάσσει τη ζωή και τονίζει την εσωστρέφεια δημιουργώντας μια αδιαπέραστη επιφάνεια που ανακλά όμως και τη δυναμικότητα του σχεδιασμού.

Προκειμένου να επιτευχθεί μια αρμονική ενσωμάτωση με το περιβάλλον, χρησιμοποιήθηκαν φυσικά υλικά σε γήινες αποχρώσεις.
Φωτογραφία: Del Rio Bani

Μια μεγάλη μονόκλινη στέγη από κεραμίδια καλύπτει τους διαφορετικούς όγκους της κατοικίας, δημιουργώντας την αίσθηση μιας ενιαίας σύνθεσης.
Φωτογραφία: Del Rio Bani

Σε κατοικία στην Ισπανία επιτυγχάνεται η αρμονική ένταξη της πισίνας στο τοπίο και στη γεωμορφολογία.
Φωτογραφία: Del Rio Bani

Ο εσωτερικός χώρος σε κατοικία στην Ιταλία έχει διαμορφωθεί με αδρό τσιμεντοκονίαμα.
Φωτογραφία: Jonathan Leijonhufvud, Alberto Bottene

Η ανάπτυξη του πολυτελούς ξενοδοχείου Portes Lithos Luxury Resort, οργανώθηκε σε παραθαλάσσια έκταση της Κασσάνδρας Χαλκιδικής, σε έναν ιδιαίτερο προστατευμένο υδροβιότοπο με αμμοθίνες, με ένα σπάνιο είδος φυτού που ευδοκιμεί στην περιοχή, το lilium. Πρωταρχικός στόχος σχεδιασμού αποτέλεσε ο σεβασμός στο φυσικό τοπίο και η διατήρηση της μοναδικότητας του ύφους της περιοχής.
Το ξενοδοχείο αποτελείται από 130 δωμάτια και σουίτες με ιδιωτικές πισίνες και απρόσκοπτη θέα στην θάλασσα και στους ιδιωτικούς κήπους. Στους κοινοχρήστους χώρους συγκαταλέγονται ο χώρος υποδοχής, η αίθουσα εστίασης, οι χώροι ευεξίας και ψυχαγωγίας καθώς και η κοινόχρηστη πισίνα. Ο κεντρικός χώρος υποδοχής διαρθρώνεται σε δυο ενότητες, το lobby και το κεντρικό bar. Και οι δυο ενότητες είναι χώροι διπλού ύψους και για τον οπτικό διαχωρισμό τους επιλέγονται δυο διαφορετικά υλικά δαπεδόστρωσης αλλά και καμπύλες οροφές, δημιουργώντας υπό - περιοχές με καμπύλα όρια και ροϊκότητα στο χώρο υποδοχής. Από το lobby διανέμεται η κυκλοφορία προς τα δωμάτια φιλοξενίας μέσα από εσωτερικούς, αλλά και στεγασμένους υπαίθριους χώρους με πυκνή βλάστηση. Το bar υποδέχεται το κοινό σε ειδικά σχεδιασμένο χώρο με θέα προς την θάλασσα και άπλετο φυσικό φως. Το υλικό των δαπέδων αποτελεί μια ουδέτερη βάση για την ανάπτυξη των λειτουργιών με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών, όπου η επίπλωση, οι επενδύσεις και τα φωτιστικά αποδίδουν τον χαρακτήρα του χώρου, εντείνοντας το βασικό χαρακτηριστικό του χώρου, δηλαδή το διπλό ύψος. Επιλέχθηκαν χρωματισμοί σε γήινες αποχρώσεις, γκρι, λευκό, λαδί, πράσινο ώστε να συνδυάζονται αρμονικά με την πέτρα λακκώματος του κελύφους και το κυρίαρχο στοιχείο φύτευσης του εξωτερικού χώρου, την ελιά και την μεσογειακή φύτευση. Παράλληλα επιλέχθηκε το ξύλο σαν βασικό υλικό επένδυσης των επιμέρους αρχιτεκτονικών στοιχείων.
Αριστερά του κεντρικού διάδρομου κίνησης προς την κοινόχρηστη πισίνα βρίσκεται η αίθουσα πρωινού. Οι καμπύλες χαράξεις πρωταγωνιστούν και σ αυτόν τον χώρο. Για την αίθουσα πρωινού το δάπεδο, που σχεδιάζεται να έχει έντονες αντιθέσεις, είναι το σημείο αναφοράς του σχεδιασμού, ενώ όλα τα υπόλοιπα στοιχεία, όπως η επίπλωση, οι επενδύσεις και τα φωτιστικά εμφανίζονται πιο ηπία στο φόντο, ώστε όλα μαζί να αποτελέσουν ένα ήρεμο και ευχάριστο περιβάλλον για την λειτουργία της εστίασης. Η αίθουσα έχει άπλετο φυσικό φως και οπτικές φυγές προς τους κοινοχρήστους χώρους του ξενοδοχείου. Για τον χώρο εξυπηρέτησης με buffet επιλέχθηκε μια πιο σύγχρονη και ελεύθερη διάταξη τους για την καλύτερη εξυπηρέτηση των χρηστών. Βασικός στόχος για τον σχεδιασμό των δωμάτιων είναι η δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος ώστε να συνδυάζει ανέσεις υψηλών προδιαγραφών με την επαφή με την μοναδική φύση και το τοπικό περιβάλλον. Έτσι όλα τα δωμάτια σχεδιάζονται με τρόπο ώστε να παρέχεται ένα ήρεμο περιβάλλον και να φοντάρουν στην θέα της θάλασσας. Η παλέτα των υλικών είναι και εδώ σε γήινες αποχρώσεις με ήπιες αντιθέσεις μέσω της αδρότητας των επιλεγμένων υλικών και επενδύσεων. Οι λεπτομέρειες των μεταλλικών κατασκευών και η επιλογή των πλακιδίων προσφέρουν και την απαιτούμενη διακριτική πολυτέλεια.
Για τον σχεδιασμό των υπαίθριων διάδρομων και του landscape, προτάθηκαν μεσογειακά φυτά με πλούσιο όγκο, συνεχόμενα χυτά δάπεδα και ήπιος κρυφός φωτισμός ώστε να ενταθεί το επιθυμητό resort feeling που θέλαμε να αποδώσουμε στο έργο.

Το έργο αφορά το σχεδιασμό τεσσάρων αυτοτελών διώροφων κατοικιών στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα στην Νάξο. Το σχήμα του οικοπέδου και ο προσανατολισμός του καθορίζουν τις βασικές συνθετικές αποφάσεις για τη χωροθέτηση των κατοικιών. Οι κατοικίες αναπτύσσονται γραμμικά κατά μήκος του οικοπέδου στον άξονα Βορρά – Νότου με την παράθεση των όγκων στο φυσικό έδαφος να δημιουργεί ένα ενιαίο, λειτουργικά και αισθητικά, σύνολο. Η ογκοπλασία με κύβους προδίδει την μονάδα και γεωμετρία ενός κυκλαδίτικου οικισμού, εντάσσοντας πλήρως το σύνολο στο τοπίο.
Πιο συγκεκριμένα, η καθαρή κυβική γεωμετρία των όγκων, η άρθρωση των χώρων διημέρευσης και υπνοδωματίων, οι αναλογίες των ανοιγμάτων όπως και η υλικότητα μελετήθηκαν για να εναρμονίζονται με το άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του νησιού. Υπάρχουν δύο τυπολογίες κατοικιών που εναλλάσσονται διαδοχικά, δίνοντας ρυθμό στο σύνολο. Η μία τυπολογία έχει ένα χαμηλό κλίτος κι ένα ψηλό, ενώ η δεύτερη τυπολογία οργανώνεται σε μεγαλύτερη οριζόντια έκταση έχοντας δύο χαμηλά κλίτη που περιβάλλουν ένα ψηλό κλίτος. Η δεύτερη τυπολογία οργανώνεται σε πιο εκτενή περιβάλλοντα χώρο με κτιστό καθιστικό και γραμμική κολυμβητική δεξαμενή.
Η προτεινόμενη κατασκευή και η επιλογή των υλικών είναι σύμφωνη με τις παραδοσιακές αρχές δόμησης. Γίνεται χρήση της πέτρας ως δομικό υλικό που επιχρίεται με λευκό επίχρισμα. Ξύλινες επενδύσεις και κατασκευές αναδεικνύουν τη φυσικότητα των υλικών. Ένα ήπιο παιχνίδισμα συναντάται στις όψεις με την παρεμβολή ξύλινων ανοιγμάτων, των οποίων το ανοιγόμενο ξύλινο σκίαστρο δημιουργεί μια πλαστικότητα στις όψεις.
Οι θέσεις των ανοιγμάτων έχουν μελετηθεί για αποτελεσματικό φωτισμό και αερισμό όλων των χώρων που σε συνδυασμό με τις μικρές διαστάσεις των όγκων και τις ενεργειακές ιδιότητες της δομικής πέτρας αποτελούν ένα βιοκλιματικό σύστημα χαμηλών ενεργειακών απαιτήσεων. Στοιχεία διαμπερότητας και σημείων θέασης, εντείνονται μέσω της διαμετρικά αντίθετης παράθεσης των ανοιγμάτων, όπως και της χωροθέτησης των υπαίθριων καθιστικών χώρων σε ευθεία με την κολυμβητική δεξαμενή. Οι επιμέρους επιλύσεις των όγκων ενισχύουν την διάσπαση των όγκων και την ποικιλία της κορυφογραμμής των κτηρίων. Έτσι λοιπόν, έχουμε μια ογκοπλασία ενιαίας υπόλευκης απόχρωσης που αναδεικνύεται από τη φωτοσκίαση. Στις εσωτερικές και σε επιμέρους εξωτερικές επιφάνειες δαπέδου και τοίχων εφαρμόζεται πατητή τσιμεντοκονία, αποδίδοντας το στοιχείο της κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής με ακόμη πιο απτό τρόπο.
Μια ήπια παρέμβαση στο τοπίο αποτέλεσε σημαντικό στοιχείο του σχεδιασμού, με την απλότητα των χειρονομιών να διέπει το σύνολο, ούτως ώστε να μην επιβαρύνεται οπτικά και λειτουργικά το παραδοσιακό εκκλησάκι του Αγ. Παντελεήμονα που εντοπίζεται νοτιοδυτικά γύρω στα 80 μέτρα πίσω από βραχώδη έκταση. Η επέμβαση στον περιβάλλοντα χώρο του οικοπέδου είναι επίσης ήπια, καθώς οι επιφάνειες πλακοστρώσεων και γενικά η εδαφοκάλυψη έχουν περιοριστεί στο ελάχιστο, αφήνοντας όσο το δυνατό ακάλυπτο το οικόπεδο και το φυσικό έδαφος. Ο σχεδιασμός των φυτεμένων χώρων έγινε με ξηροθερμικά φυτά και φοίνικες, είδη που συναντώνται στην περιοχή και έχουν μικρές απαιτήσεις σε άρδευση. Αργωστώδη και λεβάντες περιβάλλουν το χώρο του υπαίθριου καθιστικού και τραπεζαρίας, στην επέκταση των οποίων βρίσκεται η κολυμβητική δεξαμενή. Η μελέτη προβλέπει επίσης μικρής έκτασης πέργκολες, σε παραδοσιακή μορφή με ξύλινο σκελετό και πλήρωση από ψάθα, για τη στήριξη φυτών και τη δημιουργία εξωτερικών χώρων με σκίαση και άνεση και την συνολική οπτική ενοποίηση των κατοικιών.