"Ballet Mecanique" συγκρότημα κατοικιών με κινητή όψη στη Ζυρίχη

Στην ήσυχη συνοικία Seefeld, στον πυρήνα του αστικού ιστού της Ζυρίχης και πολύ κοντά στην ομώνυμη λίμνη, το γραφείο Manuel Herz Architekten ανέλαβε την κατασκευή συγκροτήματος πέντε διαμερισμάτων, αφού προηγήθηκε η βράβευση της μελέτης σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Το κτίριο έχει σχήμα κύβου με τρεις στάθμες και υπόγειο, καθώς και βατό κοινόχρηστο δώμα. Το οικόπεδο βρίσκεται εντός κατάφυτου πάρκου με πλούσια και σπάνια βλάστηση και γειτνιάζει με ιστορική πολυτελή κατοικία. Το δομημένο περιβάλλον του συγκροτήματος διαμορφώνουν επίσης οι τυπικές πολυκατοικίες του κέντρου της πόλης και το μουσείο Heidi Weber, έργο του Le Corbusier.

Ένταξη στο περιβάλλον και συνιστώσες του σχεδιασμού
Κατευθυντήριο άξονα για το σχεδιασμό του κτιρίου αποτέλεσε η διερεύνηση της σχέσης του με το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον του, λόγω της ξεχωριστής του θέσης. Το συγκρότημα Ballet Mecanique ανεγείρεται μέσα σε έναν καταπράσινο κήπο με άγρια βλάστηση, με δέντρα που μοιάζουν με γλυπτά, λόγω της αναδίπλωσης του κορμού και των κλαδιών τους, εγκαταστάσεις τέχνης και δίκτυα μονοπατιών. Σε αυτό το κάλεσμα του περιβάλλοντός του, το κτίριο ανταποκρίνεται, εντείνοντας το αίσθημα της έκπληξης, καθώς προβάλλει στον περαστικό σταδιακά, ανάμεσα από τα πυκνά δέντρα, και με τις κινητές πολύχρωμες περσίδες του ανοίγει σαν άνθος μέσα στον κήπο. Η σύνδεσή του με την κεντρική αρτηρία της πόλης πραγματοποιείται μέσω μίας ξύλινη διαδρομή που είναι συμβατή με τα μονοπάτια που διατρέχουν το πάρκο.
Μια παράλληλη πηγή έμπνευσης για το συγκρότημα υπήρξε το μουσείο Heidi Weber, με το οποίο γειτνιάζει, και το έργο του Le Corbusier συνολικά. Τα έντονα χρώματα των περσίδων, ο καθαρός πρισματικός όγκος του κτιρίου, η επαφή του με το έδαφος μέσω βάθρου, αλλά και η μεταλλική κατασκευή της όψης του αποτελούν αναφορές σε αυτή την κατεύθυνση και εγκαθιδρύουν μια ενδιαφέρουσα σχέση ανάμεσα στα δύο κτίρια. Σε μεγαλύτερη κλίμακα, στη συνοικία Seefeld, τα κτίρια κατοικίας ακολουθούν μια καθορισμένη τυπολογία, με τη γειτονική ιστορική βίλλα του πάρκου να μην αποτελεί εξαίρεση. Το Ballet Mecanique εντάσσεται στον αστικό ιστό, ακολουθώντας το ισχύον μοτίβο ως προς τον προσανατολισμό, την κλίμακα, τον αυστηρό γεωμετρικό όγκο και τον τρόπο οργάνωσης των χώρων στο εσωτερικό.

Το κέλυφος: ένα πολύχρωμο κινητό γλυπτό
Η ευθύνη για το σχεδιασμό μιας σύγχρονης σύνθετης κατοικίας, που συνδιαλέγεται με το περιβάλλον της, συνδυάστηκε με την επιθυμία της ιδιοκτήτριας για τη μετουσίωση της φιλοσοφίας της κινητικής τέχνης στην αρχιτεκτονική σύνθεση και μάλιστα στο πλαίσιο μιας βιοκλιματικής κατασκευής που σέβεται το περιβάλλον όχι μόνο κατ΄ εικόνα, αλλά και μέσω του ενεργειακού της αποτυπώματος. Οι αρχιτέκτονες ανταποκρίθηκαν σε αυτήν την πρόκληση, σχεδιάζοντας ένα κτίριο με κινητή όψη. Το κέλυφος του κτιρίου διαμορφώνεται από μεταλλική κατασκευή, η οποία εμφανίζεται στις όψεις με οριζόντια και κατακόρυφα στοιχεία, ως πλέγμα. Κάθε άνοιγμα αυτού του μεταλλικού κανάβου πληρούται με μια τετράδα περσίδων από ανοδιωμένο αλουμίνιο, οι οποίες έχουν σχήμα τριγώνου με στρογγυλεμένες γωνίες και συναντιούνται κατά μήκος των διαγωνίων του ανοίγματος. Στηρίζονται περιμετρικά στη μεταλλική κατασκευή και η ίδια η θέση στήριξής τους συνιστά και τον άξονα περιστροφής τους, εκτελώντας τροχιά 90 μοιρών. Η κίνηση πραγματοποιείται με υδραυλικά συστήματα. Κατά τόπους, το ίδιο το κτίριο ξεδιπλώνεται και αγκαλιάζει τον κήπο. Όταν οι περσίδες είναι κλειστές, λειτουργούν σαν σκίαστρα, αποκλείοντας το φως από το εσωτερικό, ενώ συγχρόνως προσφέρουν ασφάλεια και ιδιωτικότητα στους κατοίκους. Στο άνοιγμά τους αποκαλύπτουν παράθυρα εκτεινόμενα σε όλο το ύψος του χώρου ή ακόμα και βατούς εξώστες. Με αυτόν τον τρόπο ρυθμίζεται η επαφή εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, ο φυσικός φωτισμός και αερισμός και μάλιστα με την ελάχιστη δαπάνη ενέργειας, εφόσον ο ρόλος των συστημάτων θέρμανσης και κλιματισμού περιορίζεται. Το κέλυφος συμπεριφέρεται ως "βιοκλιματικός φάκελος". Το άνοιγμα των περσίδων επιτρέπει την απρόσκοπτη θέα στο πάρκο και την πόλη, αποδυναμώνοντας τα όρια ανάμεσα στο "μέσα" και στο "έξω".
Η ευελιξία του κελύφους και η δυνατότητα κάθε χρήστη να προσαρμόζει τη λειτουργία των περσίδων στις ανάγκες του συνεπάγονται μια διαρκώς μεταλλασσόμενη εικόνα του κτιρίου από σημείο σε σημείο, αλλά και στη διάρκεια της ημέρας και του έτους. Η όψη μετασχηματίζεται, εκφράζοντας τη ζωή στο εσωτερικό του κτιρίου, κι έτσι το κτίριο "αναπνέει" και ζει μαζί με τους κατοίκους του. Οι ερμητικά κλειστές περσίδες την νύχτα δίνουν έναν εσωστρεφή χαρακτήρα στο συγκρότημα, ενώ την ημέρα το κτίριο είναι εξωστρεφές και ανοιχτό στο πάρκο και στην πόλη. Ανάλογα με τη θέση τους στο κτίριο και τον εσωτερικό χώρο με τον οποίο συνδέονται, διακρίνονται τέσσερις τύποι περσίδων. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν εκείνες που, ανοίγοντας, σχηματίζουν ένα βατό εξώστη τριγωνικής κάτοψης με συμμετρική στέγαση. Ένα χειροκίνητο μεταλλικό κιγκλίδωμα με πλέγμα μετατρέπεται σε στηθαίο ασφαλείας για τους χρήστες. Στη δεύτερη κατηγορία, οι περσίδες ανοίγουν και πάλι, αποκαλύπτοντας ένα σταθερό παράθυρο από το δάπεδο μέχρι την οροφή. Ο τρίτος τύπος περιλαμβάνει σταθερά ανοιχτές τετράδες περσίδων, ενώ ο τέταρτος σταθερά κλειστές περσίδες. Πρόκειται για τις θέσεις που εσωτερικά υπάρχει τοιχοποιία και οι περσίδες τοποθετούνται για τη ρυθμική συνέχεια της όψης. Αναφορικά με τη χρωματική παλέτα, σημειώνεται ότι εξωτερικά το κτίριο έχει ένα ενιαίο χρώμα στην απόχρωση της σαμπάνιας, συμβατό με τα γειτονικά του και με διακριτική παρουσία στο πάρκο. Τόσο η μεταλλική κατασκευή όσο και οι περσίδες έχουν ακριβώς το ίδιο χρώμα, για την αποκατάσταση της εικόνας του κτιρίου ως ενός "κύβου κατοίκησης". Το χρώμα είναι ελαφρώς γυαλιστερό, εκφράζοντας την υλικότητα της μεταλλικής δομής. Εσωτερικά, οι περσίδες βάφονται σε 20 διαφορετικές αποχρώσεις στο φάσμα κόκκινου – μπλε, με μεγάλη ποικιλία συνδυασμών, που είναι ορατοί μόνο όταν ανοίγουν. Η αντίστιξη ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό των περσίδων εντείνει την εντύπωση που προκαλεί η κίνησή τους. Η καθαρή γεωμετρία του κτιρίου εναλλάσσεται με μία δυναμική γλυπτική σύνθεση και αυτή ακριβώς είναι η ισορροπία που πέτυχαν οι αρχιτέκτονες ανάμεσα στη "μηχανή κατοίκησης" του Le Corbusier και στην κινητική τέχνη.

Το κτιριολογικό πρόγραμμα και η υλική υπόσταση του κτιρίου
Το εσωτερικό του συγκροτήματος διέπεται από λιτές γραμμές, μινιμαλιστική αισθητική και περιορισμένη παλέτα υλικών, ενθαρρύνοντας την προσοχή να εστιαστεί στο κέλυφος. Τα δομικά στοιχεία της κατασκευής από χάλυβα και οπλισμένο σκυρόδεμα παραμένουν εμφανή. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι μη φέρουσες τοιχοποιίες, οι οποίες επενδύονται με ξύλο, και τα δάπεδα, που λαμβάνουν μια στιλπνή επίστρωση όψης σκυροδέματος. Πρόκειται για ένα υβριδικό σύστημα, που συνδυάζει ένα συμπαγή πυρήνα με κλιμακοστάσιο και φρεάτιο ανελκυστήρα από οπλισμένο σκυρόδεμα με πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος, μεγάλα ανοίγματα και μεταλλικά υποστυλώματα στις όψεις. Η επίδραση της αρχιτεκτονικής του Le Corbusier είναι και εδώ εμφανής. Η μοναδική έγχρωμη λεπτομέρεια στο χώρο είναι το χρώμα των περσίδων, όταν είναι κλειστές, ορατό χάρη στο λεπτό αρμό που αφήνουν μεταξύ τους. Μέσω του κεντρικού κλιμακοστασίου γίνεται η πρόσβαση στον κήπο και το βατό κοινόχρηστο δώμα, το οποίο χρησιμοποιείται ως χώρος τέχνης. Επιπλέον πραγματοποιείται η κατανομή στα διαμερίσματα. Στο συγκρότημα δεν υπάρχει "τυπικό διαμέρισμα", αλλά πέντε διαφορετικές μεταξύ τους κατοικίες, που προορίζονται για διαφορετικά προφίλ ενοίκων και τρόπους ζωής. Διατάσσονται σε τρεις στάθμες, εκ των οποίων η μία είναι σοφίτα, και εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία χώρων διημέρευσης και ανάπαυσης. Το κτίριο διαθέτει και υπόγειο, το οποίο φωτίζεται φυσικά μέσω cour anglaise και φιλοξενεί καλλιτεχνικό εργαστήριο, κελάρι και χώρο μηχανολογικών εγκαταστάσεων. Τέλος, για την κίνηση στον κήπο και τη σύνδεση με τη γειτονική κατοικία και τον κεντρικό δρόμο, έχει κατασκευαστεί μία ξύλινη, πλωτή και ελαφρώς υπερυψωμένη διαδρομή, σε μια προσπάθεια ελαχιστοποίησης της επέμβασης στο ιστορικό πάρκο.