Μουσείο αρχαίας οχυρωματικής τέχνης στον Πειραιά

Η ανάγκη του μουσείου στο αρχαιολογικό πάρκο

Ο αρχαιολογικός χώρος των Αστικών Πυλών του Αρχαίου Πειραιά, ως αυθεντική υλική παρουσία της αρχαιότητας, αποτελεί φορέα ενός συστήματος αξιών, που κυρίως εντοπίζονται:
• στη λειτουργία του ως "μηχανής του χρόνου", που μας συν-κινεί και μας μεταφέρει σε μια ζώσα αρχαιότητα, απομακρυσμένη χρονικά από τη δική μας εποχή, η οποία μοιράζεται όμως τον ίδιο αστικό χώρο,
• στην αισθητική λειτουργία του ως έργο τέχνης, τεχνικής και τεχνολογίας,
• στη λειτουργία του ως εκπαιδευτικού χώρου.
Η αποσπασματική εικόνα των διασωθέντων μέχρι σήμερα μνημείων του χώρου δεν επαρκεί για την κατανόηση του μνημείου και την ανάδειξη αυτών των αξιών. Για παράδειγμα, η σημερινή μορφή των τειχών επί του εδάφους, με μεγάλη δυσκολία παραπέμπει στο δέος, που απέπνεαν λόγω του ύψους των 18,5 μέτρων και του στιβαρού μετώπου που σχημάτιζαν. Ακόμη πιο δύσκολα παραπέμπουν σε σκηνές λειτουργίας, όταν πολιορκητικοί μηχανισμοί και κατασκευές απ΄ έξω και οι μηχανισμοί άμυνας από μέσα ήταν σε δράση.
Προκειμένου να διατηρήσει ο χώρος την αυθεντικότητά του και ταυτόχρονα να αναδειχθεί η εκπαιδευτική λειτουργία του, κρίνεται αναγκαία η δημιουργία in situ μουσείου αναπαράστασης των Πυλών και του τείχους του Πειραιά.

Το Μουσείο Αρχαίας Οχυρωματικής Τέχνης

Το μουσείο προτείνεται ως λειτουργική και νοηματική προέκταση του αρχαιολογικού χώρου, θεωρούμενου ως "μηχανής του χρόνου", ως αυτοτελούς έργου τέχνης και ως εκπαιδευτικού χώρου. Χωροθετείται στην περιοχή εισόδου του αρχαιολογικού χώρου με τη μορφή ενός σκληρού κελύφους σχήματος "Π", που "αντικρίζει" τον αρχαιολογικό χώρο, καλύπτεται με πτυχωτή στέγη και κλείνει στην όψη με ξύλινη κατασκευή, η οποία σχεδιάζεται ως συνέχεια του ξύλινου καταστρώματος του αρχαιολογικού χώρου σε ανάκλιση, παραπέμποντας επιπλέον στις ξυλαποθήκες, που αποτελούν την ιστορική μνήμη της περιοχής. O εσωτερικός χώρος μέσω ενός μεταλλικού φέροντος οργανισμού αρθρώνεται καθ’ ύψος σε δυο διακριτές ενότητες: το χώρο εικονικής πραγματικότητας του αρχαίου Πειραιά και τους εκθεσιακούς χώρους οχυρωματικής τέχνης. 

Ο χώρος εικονικής πραγματικότητας του αρχαίου Πειραιά

Αυτός ο κλειστός χώρος, υπόγειος για τη σημερινή πόλη και ισόγειος για την αρχαία πόλη, ο οποίος βρισκόταν 3,5 m κάτω από τη σημερινή στάθμη του εδάφους, θα λειτουργήσει ως το όριο του αρχαιολογικού χώρου, ενισχύοντας το χαρακτήρα του ως "μηχανής του χρόνου", που δρα κάτω από το επίπεδο της σημερινής πόλης.
Η ζώνη εισόδου στον αρχαιολογικό χώρο, που περιλαμβάνει σκάλα και ράμπα εκατέρωθεν του μουσείου, παρεμβάλλεται ως κατώφλι διάκρισης μεταξύ της αυθεντικής υλικής υπόστασης του αρχαιολογικού χώρου και της εικονικής αναπαράστασής του σε συνέχεια αυτού.
Ο χώρος εικονικής πραγματικότητας στοχεύει να "βυθίσει" τον επισκέπτη στην όσο το δυνατόν πιο "ζωντανή" πραγματικότητα του αρχαίου Πειραιά και γι' αυτό το λόγο περιλαμβάνει χώρους προβολών, που αναδύονται από τα ίχνη του αρχαίου Πειραιά, που εντοπίζεται σε ένα υπό κλίμακα ως πρόπλασμα κάτω από το γυάλινο αναρτημένο δάπεδο του χώρου. Μια από τις διάχυτες "χοάνες", με τη μορφή μιας "σκληρής" κλειστής κατασκευής, που εγκιβωτίζει σκάλα η οποία οδηγεί στο επίπεδο της σημερινής πόλης.
Στις γωνίες του χώρου διαγωνίως και επάνω στον άξονα των Μακρών Τειχών, που δια- περνά το χώρο, προβλέπεται η χωροθέτηση δύο "κύβων εικονικής πραγματικότητας" με θέμα το ταξίδι ανάμεσα στα τείχη για το άστυ της Αθήνας και το ταξίδι για τη Δήλο σε τριήρη. 

Οι εκθεσιακοί χώροι

Επάνω από το χώρο εικονικής πραγματικότητας, στη στάθμη της πόλης, αυτή τη φορά με πρόσβαση από την πεζοδρομημένη οδό Πύλης και για δύο ακόμη στάθμες πιο επάνω, δημιουργείται ο εκθεσιακός χώρος, ο οποίος οργανώνεται σε τρεις παράλληλες ζώνες:
• στην κεντρική ζώνη των τειχών, που ως ζώνη αναφοράς εκμεταλλεύεται όλο το ύψος του κτιρίου και περιλαμβάνει πρόπλασμα σε κλίμακα 1:5 της Διαμέσου Πύλης και μέρους του τείχους προς τον αστικό Πυλώνα,
• στη ζώνη της πολιορκίας, εκτός των τειχών, που περιλαμβάνει προπλάσματα πολιορκητικών μηχανών,
• στη ζώνη της άμυνας, εντός των τειχών, που περιλαμβάνει τους μηχανισμούς άμυνας σε αντιστοιχία με τις πολιορκητικές μηχανές.
Το πατάρι της πρώτης στάθμης είναι αφιερωμένο στην εξέλιξη της οχυρωματικής τέχνης και οργανώνεται σε δύο ζώνες, που γεφυρώνονται εκατέρωθεν της κεντρικής ζώνης. Σ' αυτή τη στάθμη το εκθεσιακό υλικό οργανώνεται ως "τειχοθήκη" στο πίσω τοιχίο του μουσείου, ενώ συνεχίζεται στην ίδια στάθμη με την ιστορία της μηχανικής. Το πατάρι της δεύτερης στάθμης προσφέρει εποπτεία του αρχαιολογικού χώρου και προτείνεται ως θεματική βιβλιοθήκη και χώρος έρευνας.
Στην παρούσα φάση και μέχρι να ολοκληρωθεί η διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου, ο χώρος του ισογείου καταλαμβάνεται από εργαστήρια συντήρησης αρχαιοτήτων, ενώ οι υπόλοιπες στάθμες χρησιμοποιούνται για περιοδικές και θεματικές εκθέσεις με θέμα τον αρχαίο Πειραιά και για σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα.