Βιοκλιματικός σχεδιασμός δύο κατοικιών στην Καλαμάτα

Οι κατοικίες βρίσκονται στην περιαστική ζώνη της Καλαμάτας, σε έναν από τους κατάφυτους λόφους, κυρίως με ελαιόδεντρα, που πλαισιώνουν την πόλη. Βασικό χαρακτηριστικό του οικοπέδου είναι η πανοραμική θέα προς το Μεσσηνιακό κόλπο και τον Ταΰγετο. Κατά το σχεδιασμό δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό το χαρακτηριστικό με αποτέλεσμα από το εσωτερικό της κατοικίας να δημιουργούνται "κάδρα" του φυσικού τοπίου. Ένας δεύτερος βασικός παράγοντας που επηρέασε σημαντικά το σχεδιασμό ήταν η βιοκλιματική προσέγγιση, καθώς η Μεσσηνία χαρακτηρίζεται από ήπιους χειμώνες και αρκετά υψηλές θερμοκρασίες κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Ενεργειακός σχεδιασμός

Στο πλαίσιο του σχεδιασμού μελετήθηκε προσεκτικά ο προσανατολισμός των χώρων ώστε να επιτραπεί στο μέγιστο ο φυσικός δροσισμός των χώρων και ο ελεγχόμενος ηλιασμός τους. Τα μεγαλύτερα ανοίγματα έχουν στραφεί προς το νότο ενώ μικρότερα ανοίγματα χωρίς ενδιάμεσα εμπόδια έχουν τοποθετηθεί στρατηγικά στο βορρά ώστε να επιτρέπεται ο ελεύθερος διαμπερής αερισμός. Ο εξώστης του ισογείου έχει μελετηθεί έτσι ώστε να επιτρέπει στο μεγάλο νότιο άνοιγμα να δέχεται άμεσο ηλιακό φως κατά τους χειμερινούς μήνες αλλά να σκιάζεται κατά τους θερινούς μήνες. Δυτικά έχει αποφευχθεί η διάνοιξη παραθύρων με εξαίρεση δύο μικρής επιφάνειας μακρόστενα ανοίγματα στο ισόγειο τα οποία όμως προστατεύονται από δέντρα που έχουν μεταφυτευτεί σε αντίστοιχες θέσεις του περιβάλλοντα χώρου. Ανατολικά βρίσκονται δύο μόνο ανοίγματα που εξυπηρετούν τα παιδικά υπνοδωμάτια του ορόφου για το βέλτιστο ηλιασμό, τα οποία προστατεύονται από το έντονο ηλιακό φως μέσω της χρήσης ενεργητικών συστημάτων. Οι θέσεις των παραθύρων είναι τέτοιες ώστε να επιτρέπουν τη συνεχή ροή αέρα, η οποία οδηγείται προς την ηλιακή καμινάδα που έχει τοποθετηθεί στην απόληξη του κλιμακοστασίου για να απομακρύνει τη θερμότητα από το εσωτερικό του κτιρίου.
Ως προς τη χωροθέτηση των χώρων εσωτερικά, οι χρήσεις που έχουν επιπτώσεις στην αύξηση της θερμοκρασίας και ως εκ τούτου μεγαλύτερες απαιτήσεις σε φυσικό αερισμό, όπως η κουζίνα και τα λουτρά, έχουν τοποθετηθεί στο βορρά.
Όπως προαναφέρθηκε το κλίμα της Καλαμάτας χαρακτηρίζεται από ήπιους χειμώνες. Είναι λοιπόν εύκολο με τους κατάλληλους χειρισμούς το κτίριο να χρειάζεται ελάχιστη ενέργεια για θέρμανση το χειμώνα. Για την αποτελεσματική λειτουργία του κτιρίου, ως φυσικού ηλιακού συλλέκτη κατά τους χειμερινούς μήνες, είναι ανάγκη η θερμότητα, που προέρχεται από την ηλιακή ακτινοβολία, να παγιδεύεται στο εσωτερικό του. Αφενός χρησιμοποιήθηκε πυκνή φύτευση στο βορρά ώστε να προστατευθεί το κτίριο από τους ψυχρούς χειμερινούς ανέμους και αφετέρου ισχυρή θερμομόνωση του κελύφους του. Χρησιμοποιήθηκε σύστημα εξωτερικής θερμομόνωσης και κουφώματα με θερμοδιακοπή και ενεργειακά διπλά κρύσταλλα με αργον ενδιάμεσα τους. Ειδικά στις πλευρές που είναι εκτεθειμένες στο βορρά και τη δύση χρησιμοποιήθηκε μόνωση μεγαλύτερου πάχους, ενώ το σύστημα της θερμοπρόσοψης κάλυψε και τις κάσες των ανοιγμάτων, γεγονός που ελαχιστοποίησε την εμφάνιση θερμογεφυρών. Τα υλικά επίστρωσης των δαπέδων των εξωτερικών χώρων και ιδιαιτέρως του δώματος επιλέχθηκαν σε ανοιχτά χρώματα ώστε να αντανακλούν το ηλιακό φως. Φυσικά η ισχυρή θερμομόνωση συνετέλεσε και στη μείωση των ψυκτικών φορτίων κατά τους θερινούς μήνες.
Για τη θέρμανση του κτιρίου επιλέχθηκαν μηχανισμοί χαμηλής ενέργειας, ηλιακά πάνελ και αντλία θερμότητας τα οποία, σε συνδυασμό με το ενεργειακό τζάκι, διευκολύνουν τη διασφάλιση συνθηκών άνεσης και το χειμώνα.

Διαμόρφωση χώρων και επιλογή υλικών

Μορφολογικά αποτέλεσε βασικό σκοπό η δημιουργία μιας αρμονικής πλοκής όγκων με καθαρή γεωμετρική δομή, η οποία όμως δεν προσβάλει το περιβάλλον και το φυσικό τοπίο. Κατά την κατασκευή των κτιρίων, κανένα δέντρο δεν κόπηκε. Όπου κρίθηκε απαραίτητο, κάποια δέντρα μεταφυτεύτηκαν σε άλλο σημείο με στόχο το συντονισμό με την τοπική βιοποικιλότητα.
Κάθε κατοικία αποτελείται από 3 επίπεδα, με τους ιδιωτικούς χώρους προστατευμένους στο 3ο επίπεδο και τους χώρους κοινωνικών χρήσεων μοιρασμένες στα άλλα δύο.
Στο 2ο επίπεδο το οποίο αποτελεί τον πυρήνα της κατοικίας, καθώς φιλοξενεί τους χώρους διημέρευσης, χωροθετείται και η εκτενής υπαίθρια βεράντα, χώρος μετάβασης μεταξύ της κατοικίας και του κήπου. Η θέση της είναι τέτοια ώστε να στρέφεται παράλληλα προς τη θέα της θάλασσας και ο προσανατολισμός της αντίστοιχα τέτοιος σε σχέση με τον άξονα βορρά-νότου ώστε να δροσίζεται μονίμως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και ταυτόχρονα να σκιάζεται επαρκώς από το ίδιο το κτίριο κατά τις απογευματινές ώρες που κυρίως χρησιμοποιείται. Στη βεράντα βρίσκεται και μια μικρή υπαίθρια κουζίνα με μπάρμπεκιου που εξυπηρετεί τις χαλαρές στιγμές της οικογένειας τις ηλιόλουστες ημέρες. Το δάπεδο διαστρώθηκε με ανοιχτόχρωμες πλάκες γρανίτη με αδρή επιφάνεια, ώστε να αντανακλά όσο το δυνατόν περισσότερο το ηλιακό φως, ενώ ολόκληρος ο χώρος γύρω από το αποτύπωμα του κτιρίου και της βεράντας έχει διαστρωθεί με γρασίδι και άλλα φυτά.
Όσον αφορά την αρχιτεκτονική των εσωτερικών χώρων, καταλυτικό ρόλο έπαιξε η ύπαρξη δύο μικρών παιδιών, γεγονός που οδήγησε στην επιλογή χρωμάτων και διακοσμητικών στοιχείων με χαρούμενη διάθεση και στην απουσία μεγάλου αριθμού επίπλων και εξοπλισμού. Οι χώροι διημέρευσης εσωτερικά αναλύονται σε σχεδιασμό ανοικτής κάτοψης (open plan). Η θέα προς το μεσσηνιακό κόλπο "καδράρεται" στο μεγάλο άνοιγμα του σαλονιού και είναι ορατή από όλα τα σημεία αυτού του ορόφου. Η πλειονότητα των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν στο κτίριο αποτελούν υλικά φιλικά προς το περιβάλλον. Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο είναι το ξύλο το οποίο συμπληρώθηκε με τη χρήση του πατητού τσιμεντοκονιάματος, στην προσπάθεια να αποδοθεί στο χώρο μια ανάλαφρη ατμόσφαιρα η οποία σε συνδυασμό με τα ξύλινα δοκάρια στην οροφή, τους κρυφούς φωτισμούς και τα χειροποίητα πράσινα φωτιστικά, δίνουν την αίσθηση περισσότερο μιας εξοχικής παρά μιας μόνιμης κατοικίας.