Μετά την ανακοίνωση της επιλογής του David Chipperfield ως αποδέκτη του βραβείου Pritzker 2023 στις αρχές Μαρτίου, πραγματοποιήθηκε η τελετή απονομής του στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας την Τετάρτη 24 Μαΐου.

 Φωτογραφία: ^©Nikolas Kominis /The Hyatt Foundation/The Pritzker Architecture Prize.

Αρκετές εκατοντάδες άνθρωποι παραβρέθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο κάτω από την Ακρόπολη. Μεταξύ των παραβρισκόμενων ήταν οι συνεργάτες του Chipperfield από τα γραφεία του σε Λονδίνο, Βερολίνο, Μιλάνο, Σαγκάη και Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, μαζί με τους παλαιότερα βραβευμένους με Pritzker Grafton Architects, Francis Kéré, Anne Lacaton και Jean-P. και Alejandro Aravena, ο οποίος ήταν πρόεδρος της κριτικής επιτροπής. Η Αθήνα ήταν το κατάλληλο σκηνικό για τη βράβευση του Chipperfield, μετά τη νίκη του στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Η βραδιά κορυφώθηκε με ένα δείπνο μέσα στη Στοά του Αττάλου. Την προηγούμενη της βράβευσής του ο David Chipperfield πραγματοποίησε τη διάλεξη του με τίτλο "The Role of Practice" στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στην οποία αναλογίστηκε τον ρόλο, τις ευθύνες και τις ευκαιρίες της αρχιτεκτονικής πρακτικής. Την ομιλία ακολούθησε μια συζήτηση μεταξύ του Chipperfield, του βραβευμένου το 2022 Francis Kéré και των Anne Lacaton και Jean-Philippe Vassal, παραληπτών του βραβείου το 2021.

Φωτογραφία: ^©Nikolas Kominis /The Hyatt Foundation/The Pritzker Architecture Prize.

Φωτογραφία: ^©Nikolas Kominis /The Hyatt Foundation/The Pritzker Architecture Prize.

Το βραβείο, το οποίο θεωρείται διεθνώς ως η υψηλότερη τιμή της αρχιτεκτονικής, καθιερώθηκε το 1979 από τον Jay A. Pritzker και τη σύζυγό του, Cindy. Το Pritzker Architecture Prize απονέμεται ετησίως σε έναν εν ζωή αρχιτέκτονα, του οποίου το έργο έχει συνεισφέρει σταθερά και σημαντικά στην ανθρωπότητα και στο δομημένο περιβάλλον μέσω της τέχνης της αρχιτεκτονικής. Στην αναφορά της, η κριτική επιτροπή δηλώνει ότι "η δέσμευση [του David Chipperfield] σε μια αρχιτεκτονική με διακριτική αλλά μεταμορφωτική παρουσία των πολιτών και ο καθορισμός –ακόμη και μέσω ιδιωτικών αναθέσεων– του δημόσιου χώρου, που γίνονται πάντα με λιτότητα, αποφεύγοντας περιττές κινήσεις και αποστασιοποιημένα από τάσεις και μόδες, αποτελούν ένα πολύ επίκαιρο μήνυμα για τη σύγχρονη κοινωνία μας. Μια τέτοια ικανότητα να φιλτράρει και να εκτελεί υπολογισμένες σχεδιαστικές λειτουργίες είναι μια διάσταση βιωσιμότητας που δεν ήταν προφανής τα τελευταία χρόνια: η βιωσιμότητα ως συνάφεια, όχι μόνο εξαλείφει τα περιττά, αλλά είναι επίσης το πρώτο βήμα για τη δημιουργία δομών ικανών να διαρκέσουν, φυσικά και πολιτιστικά".
Κεντρική φωτογραφία: Φωτογραφία: ^©Nikolas Kominis /The Hyatt Foundation/The Pritzker Architecture Prize.

Ο κλειστός φωταγωγός, που βρισκόταν στη μέση ενός υπάρχοντος διαμερίσματος τριών υπνοδωματίων στην Αθήνα, ανοίχθηκε και μεγάλα παράθυρα που ανοίγουν με πολλαπλούς τρόπους τοποθετήθηκαν στις τέσσερις πλευρές του, προσφέροντας άφθονο φυσικό φωτισμό.
Γύρω του μια πλούσια ποικιλία υλικών και φινιρισμάτων δημιουργεί κάθε φορά και διαφορετική ατμόσφαιρα.
Φωτογραφίες: Γιάννης Δρακουλίδης

Τα συρόμενα διαχωριστικά πολυκαρβονικά φύλλα οριοθετούν τον χώρο συναντήσεων - συνεργασίας, αναδεικνύουν την πολυμορφικότητά του και διαφοροποιούν την ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια της ημέρας, ανάλογα με την οπτική γωνία, τις διαθλάσεις και τις αντανακλάσεις του φωτός. Κλειστά, αγκαλιάζουν το κεντρικό υποστύλωμα από σκυρόδεμα προσφέροντας ένα φίλτρο ιδιωτικότητας για τις συναντήσεις, ενώ ανοικτά επιτρέπουν τη ροή των κινήσεων και τον μετατρέπουν σε εξωστρεφή χώρο συνεργασίας, που αλληλεπιδρά με τις θέσεις εργασίας και το εξωτερικό.
Φωτογραφίες: Όλγα Δέικου

Το διαμέρισμα στην οδό Τσιμισκή, που δικαίως έχει ονομαστεί "Pied-à-Terre" (προσωπική κατοικία παροδικής διαμονής), προσεγγίστηκε με βάση τις ανάγκες των ιδιοκτητών, πατέρα επιχειρηματία διαρκώς μετακινούμενου και γιου φοιτητή με οικογενειακή έδρα την Αθήνα και την απόλυτη προτίμησή τους στις καθαρές γραμμές και την απλότητα.
Η ανακαίνιση και επαναδιοργάνωση της κάτοψης ενός τυπικού 60's μεσοαστικού διαμερίσματος, ολοκληρώθηκε μετά από καθαιρέσεις και ριζικές αλλαγές στη διάταξή του.
Μία ενιαία σχεδιαστική γραφή αφορά στο σύνολο των χώρων· λιτή, αυστηρή και χωρίς τη μεσολάβηση πολλών υλικών σύμφωνα και με τις υποδείξεις των χρηστών.
Οι δύο ζώνες της καθημερινής ζωής, σημειακά διαχωρισμένες από την ελεύθερη στο χώρο πλάτη τηλεόρασης, χαρακτηρίζονται εμφατικά από το υπερμεγέθες τραπέζι πολλαπλών χρήσεων και από τον σκόπιμα "δυσανάλογο" με το χώρο καναπέ.
Αξονικά στο τραπέζι το οργανωμένο άνοιγμα παρέχει επικοινωνία με την εστία της κουζίνας, ενώ η συρόμενη πόρτα την αναγκαία οπτική απομόνωση από το χώρο του καθιστικού.
Ο κύριος διάδρομος, ευθυγραμμισμένος μέσα από την ένθεση σε προϋπάρχουσες εσοχές, αποθηκευτικών χώρων ιματιοθήκης και παπουτσοθήκης, οδηγεί στα υπνοδωμάτια και διασταυρώνεται κάθετα στο μέσο του, με την πρόσβαση στα δύο λουτρά.
Το σύνολο αποπνέει μία εύθραστη, διακριτική αναφορά στον αισιόδοξο μοντερνισμό της Αθήνας των δεκαετιών του ‘50 και ‘60, μέσα από την επιλεκτική χρήση χρωμάτων και στοιχείων εξοπλισμού που παρέμειναν "σύμβολα".

Το έργο βρίσκεται στην Ηλιούπολη, σε μια ήσυχη γειτονιά λίγο έξω από το κέντρο της Αθήνας. Αφορά ένα μισοβυθισμένο υπόγειο μιας τυπικής τριώροφης πολυκατοικίας που χρησιμοποιούνταν ώς αποθήκη. Το εμβαδόν του είναι μόλις 56 τετραγωνικά μέτρα. Οι πελάτες, ένα ευχάριστο νεαρό ζευγάρι αποφάσισαν να μετατρέψουν το χώρο σε διαμέρισμα. Εξαιτίας της βύθισης του χώρου σε σχέση με το δρόμο και επειδή μόνο από αυτή την πλευρά έρχεται φυσικό φώς, ο χώρος έχει μια αίσθηση υπόσκαφου και είναι σκιερός. Το γεγονός αυτό τον καθιστά ευχάριστο και δροσερό παρά το ζεστό κλίμα και τον έντονο ήλιο της Αθήνας τους περισσότερους μήνες του χρόνου.
Στόχος της ανακαίνισης υπήρξε να ενταθεί αυτή η αρχική αίσθηση ‘σπηλιάς’. Διατηρήθηκαν τα υπάρχοντα χαρακτηριστικά του χώρου, όπως οι ημιτελείς επιφάνειες από μπετόν στις κολώνες, δοκάρια και οροφή. Για να κρατηθεί το κόστος χαμηλό, διατηρήθηκαν τα υπάρχοντα σιδερένια παράθυρα και η εξώπορτα, καθώς και η υπάρχουσα μικρή τουαλέτα στην οποία προστέθηκε χώρος ντους. Προκειμένου να μην ελαχιστοποιηθεί περαιτέρω η αίσθηση του μικρού μεγέθους του χώρου, δεν προστέθηκαν καθόλου εσωτερικοί τοίχοι. Αντ’ 'αυτού, τα διάφορα λειτουργικά στοιχεία πήραν τη μορφή επίπλων που σε συνδυασμό με επιπλέον οπτικά και χωρικά φίλτρα όπως συρόμενα χωρίσματα, κουρτίνες και κρεμαστά ράφια οριοθετούν επαρκώς τις επιμέρους χωρικές ενότητες. Η ποικιλία και οι διαφορετικοί τύποι κατασκευών, λεπτομερειών και αισθητικών επιλογών κάνει το χώρο να φαίνεται πολύ μεγαλύτερος και οι διάφορες διατρήσεις στις κατασκευές αφήνει το βλέμμα να κινηθεί και να δημιουργεί την ψευδαίσθηση βάθους. Το οπτικό και χωρικό αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα αναπάντεχο και πλούσιο.

Ο κλειστός φωταγωγός, που βρισκόταν στη μέση ενός υπάρχοντος διαμερίσματος τριών υπνοδωματίων στην Αθήνα, ανοίχθηκε και ο ανοιχτός χώρος που προέκυψε κρατήθηκε. Η κατεδάφιση όλων των τοίχων επέτρεψε την χωρίς εμπόδια κυκλοφορία γύρω από το κέντρο του ευρύχωρου πλέον εσωτερικού. Μεγάλα παράθυρα που ανοίγουν με πολλαπλούς τρόπους τοποθετήθηκαν στις τέσσερις πλευρές του. Αποκαλύφθηκαν έτσι ο άφθονος φυσικός φωτισμός και η διαμπερής θέα καθ΄ όλο το βάθος του διαμερίσματος. Δημιουργήθηκε μια απροσδόκητη αίσθηση μεγαλοπρέπειας, που ενισχύεται από τη χρήση μιας πλούσιας ποικιλίας υλικών και φινιρισμάτων. Αυτά δημιουργούν κάθε φορά και διαφορετική ατμόσφαιρα. Τα πανταχόθεν ελεύθερα τοποθετημένα έπιπλα φέρουν όλες τις λειτουργίες. Ελαφρά διαχωριστικά στοιχεία δημιουργούν οπτικά φίλτρα μεταξύ των διαφόρων περιοχών, αντικαθιστώντας τους τοίχους στην ανοικτή κάτοψη. Ένα μακρύ τραπέζι κουζίνας, που συνδυάζεται με τον χώρο παρασκευής φαγητού και μοιάζει να αιωρείται μαγικά, τοποθετήθηκε στο κέντρο της τραπεζαρίας. Ο όλος χώρος μετατρέπεται σε ένα μικρό κόσμο, με διαφορετικές γειτονιές που ταιριάζουν σε μεταβαλλόμενες διαθέσεις και ώρες της ημέρας.

"Το χωράφι ήταν το σπίτι μιας οικογένειας από πέρδικες που συνεχίζουν να ζουν εκεί".
Το οικόπεδο βρίσκεται στη θέση Άγιος Γιάννης στην Δ.Κ. Κώστου του δήμου Πάρου. Έχει προσανατολισμό νοτιοανατολικό στη μεγάλη πλευρά, με θέα προς την θάλασσα και τον κόλπο της Νάξου. Το κτίριο ακουμπά στην πλαγιά του λόφου και προσαρμόζεται στις τοπογραφικές καμπύλες, ακολουθώντας τη μορφολογία του εδάφους۰ στη δυτική πλευρά είναι σχεδόν υπόσκαφο. Οι τεθλασμένοι τοίχοι παραπέμπουν στις πεζούλες που συναντάμε στις Κυκλάδες, συγκροτώντας ένα κέλυφος, το οποίο διατηρεί ευνοϊκό μικροκλίμα σε κάθε καιρική συνθήκη.
Στη δυτική πλευρά και στο υψηλότερο σημείο του οικοπέδου διαμορφώνεται μια είσοδος / κατάβαση, η οποία οδηγεί στην καρδιά της κατοικίας. Ένας διαμήκης διάδρομος συνδέει τα δωμάτια της κεντρικής κατοικίας προσφέροντας καρέ καρέ θεάσεις προς το ακρωτήρι του Κέφαλου στην Πάρο και τη γειτονική Νάξο, μέσα από τα επιλεγμένα ανοίγματα της νοτιοανατολικής όψης της κατοικίας. Η κατάβαση προς το εσωτερικό και στη συνέχεια προς το μεγάλο εξωτερικό πλάτωμα των χώρων διημέρευσης είναι μια σταδιακή μετάβαση προς τα καδραρισμένα τοπόσημα του Αιγαίου μέσα από την κατοικία και την πανοραμική θέα από το πλάτωμα: η Νάουσα, η χώρα της Νάξου, το ακρωτήρι Αντικεφάλου, η δυτική πλευρά της Νάξου, το Καστράκι, η Ηρακλειά και η Ίος απλώνονται μπροστά στα μάτια του κατοίκου / θεατή.
Οι στρωμένες με μωσαϊκά αυλές διαμορφώνονται δίπλα στους χώρους διημέρευσης και ακολουθούν τη φυσική κλίση του εδάφους. Η περίκλειστη αυλή στη δυτική πλευρά συνδέεται άμεσα με το καθιστικό, το οποίο μαζί με την κουζίνα και τα δύο υπνοδωμάτια έχουν θέα προς τη θάλασσα. Σε χαμηλότερο επίπεδο τοποθετείται υπόσκαφος ξενώνας.
Έχει δοθεί έμφαση στην "πέμπτη" όψη, δηλαδή στην όψη των δωμάτων. Το στοιχείο της επανάληψης και της τυποποίησης των ανοιγμάτων κυριαρχεί στο σχεδιασμό.
Η κατοικία έχει τη διττή μορφή μιας αρχιτεκτονικής που εντάσσεται στις γεωμετρίες του τοπίου και ενός τοίχου που δημιουργεί χώρους κατοίκησης, εκφρασμένου ως μία όψη που οριοθετεί τα επίπεδα και παράλληλα οργανώνει χώρους διημέρευσης και θέασης. Ο σχεδιασμός δεν ακολουθεί την παραδοσιακή παράταξη κυβικών όγκων, αντίθετα, ορίζει πίσω από ένα λευκό τοίχο μια σειρά από αίθρια, πορείες, περίκλειστες αυλές, καταβάσεις και κλίμακες, που συνδέουν επίπεδα κίνησης και οπτικές.
Η αρχιτεκτονική έκφραση γεννιέται χρησιμοποιώντας στοιχεία του περιβάλλοντος, συμπληρώνει τα κενά επαναπροσδιορίζοντας ανάγκες, εικόνες και ειδικότερα χώρους κατοίκησης. Λειτουργεί συμπληρωματικά - προσθετικά, σφιχταγκαλιάζει την επιφάνεια του τοπίου, ριζώνει πάνω του, γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι του.

Η καφετέρια "The Block" βρίσκεται στην κεντρική πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, ολοκληρώθηκε το 2021. Το έργο αφορά ανακαίνιση υπάρχουσας καφετέριας και εστιατορίου, καθώς και τη δημιουργία νέου υπαίθριου χώρου εστίασης. Η πρόκληση στο έργο ήταν, να δημιουργηθεί ένας αρμονικός και φιλόξενος χώρος που θα μπορούσε να υποστηρίξει ένα μεγάλο αριθμό φοιτητών και να προσαρμοστεί σε διάφορες λειτουργίες. Η καφετέρια χωρίζεται σε τρεις διακριτές ζώνες.
Στο βαθύτερο μέρος της εσωτερικής παρέμβασης, είναι ένας διαχωρισμένος χώρος που φιλοξενεί εκδηλώσεις και παρουσιάσεις από τη σχολή μαγειρικής του πανεπιστημίου. Ο συγκεκριμένος χώρος είναι διαρρυθμισμένος ως εστιατόριο με ανεξάρτητα τραπέζια, καθίσματα και μπαρ. Η μόνη πηγή φωτός που υπήρχε στην υφιστάμενη κατάσταση ήταν ένα εξαγωνικός φεγγίτες κεντρικά του χώρου.
Στην πρόταση ιδέα του φεγγίτη ενισχύεται με την εγκατάσταση του συστήματος ενισχύεται με ένα κυκλικό κάθισμα μπαρ και μια ζαρντινιέρα. Μαζί αυτά τα δύο χαρακτηριστικά δημιουργούν μια κεντρική σύνθεση που οργανώνει τον χώρο γύρω της.
Η τραπεζαρία αποτελεί το πιο πολυσύχναστο και κεντρικό μέρος της καφετέριας. Περιλαμβάνει καντίνα, καφέ και ζεστό μπουφέ. Για την οργάνωση της μεγάλης ροής του κόσμου και τον διαχωρισμό μεταξύ του καθιστικού χώρου και της ουράς φαγητού, οι αρχιτέκτονες χρησιμοποίησαν ελαφριές μεταλλικές κατασκευές και ανθώνες. Κατά μήκος της βεράντας εγκαταστάθηκαν μεγάλα συρόμενα παράθυρα, τα οποία με το άνοιγμα τους ενώνουν τον εσωτερικό με εξωτερικό χώρο.
Στον εξωτερικό χώρο, σκοπός ήταν η διακριτική χωροθέτηση μιας εκτεταμένης καθιστικής ζώνης με στεγασμένο χώρο, σε σχέση με το υπάρχον κτίριο. Ένα σετ από τρεις μινιμαλιστικές λευκές πέργκολες δημιουργήθηκε σαν φίλτρο μεταξύ του χώρου του parking και της καφετέριας. Ο καθιστικός χώρος και οι ανθώνες τοποθετούνται με τρόπο, ώστε να δημιουργήσουν άνετους χώρους που δεν παρατηρούνται εύκολα από την πλευρά του parking, διατηρώντας μια ιδιωτικότητα στις πέργκολες. Στο δάπεδο τοποθετείται decking καθ’ όλη την έκταση του εξωτερικού χώρου για να οριοθετήσει την τραπεζαρία από την υπόλοιπη πανεπιστημιούπολη.
Μια χαλαρή και ανάλαφρη ατμόσφαιρα δημιουργείται στο έργο μέσα από μια μίνιμαλ παλέτα υλικών από λευκά, τσιμεντένια και δρύινα φινιρίσματα, άφθονη χρήση φυτών και μια πινελιά χρώματος στην ταπετσαρία των καθισμάτων.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΥΛΙΚΩΝ
ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΡΤΙΟΤΗΤΑ

Σε χώρες, όπως η Ελλάδα, στις οποίες οι καιρικές συνθήκες επιτρέπουν την παραμονή σε εξωτερικούς χώρους τουλάχιστον κατά τη μισή διάρκεια του χρόνου, οι υπαίθριοι χώροι των καταστημάτων εστίασης αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα ενός εστιατορίου. Ειδικότερα τα τελευταία χρόνια, με την απαγόρευση του καπνίσματος στους εσωτερικούς χώρους και την πρόσφατη πανδημία COVID-19, οι χρήστες επιδιώκουν όλο και συχνότερα τους υπαίθριους χώρους, ακόμη και κατά τους χειμερινούς μήνες. Αντίστοιχα, οι ιδιοκτήτες των εστιατορίων στην προσπάθειά τους να ικανοποιήσουν τους πελάτες τους και να εξασφαλίσουν τη λειτουργική και οικονομική βιωσιμότητα των επιχειρήσεών τους επενδύουν περισσότερο στη διαμόρφωση των υπαίθριων χώρων σε σχέση με παλαιότερα, εγκαθιστώντας τις κατάλληλες υποδομές για ετήσια χρήση και εξασφαλίζοντας λειτουργικά και αισθητικά μια εντύπωση αντίστοιχη με αυτήν της παραμονής στους εσωτερικούς χώρους. 

Η αρχιτεκτονική ταυτότητα της περιοχής της Νίκαιας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ελληνικού αστικού τοπίου. Κύριο ζητούμενο της σύνθεσης αυτής είναι ο επαναπροσδιορισμός του εσωτερικού μιας τυπικής κατοικίας.
Η ενίσχυση της αντίθεσης και η δημιουργία ενός νέου λεξιλογίου ήταν βασική προϋπόθεση για τη σχεδίαση του χώρου. Σχεδιαστικό εργαλείο αποτέλεσε η καμπύλη γραμμή ώστε να ενισχυθεί η φυσική ροή της κίνησης στο χώρο, βιώνοντας τον ως μια τοπιακή συνθήκη σημείων και καμπυλών.
Μεγαλύτερη πρόκληση αποτέλεσε η δημιουργία των χώρων ώστε να είναι λειτουργικοί αλλά να δημιουργούν, ταυτόχρονα, την αίσθηση μιας λευκής ουτοπίας. Ο φωτισμός τοποθετείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπογραμμισθούν οι γεωμετρίες της σύνθεσης ενισχύοντας τις αντιθέσεις μεταξύ εσωτερικού-εξωτερικού, ενώ δίνει τη δυνατότητα ένδυσης του λευκού χώρου με όποια χρωματικότητα θα ήθελε να βιώσει ο χρήστης την εκάστοτε στιγμή.