Πολιτιστικό κέντρο "Μύλοι" Στη Λευκωσία

 Τα δεδομένα
Στην ακριτική περιοχή του Καϊμακλίου, ο Δήμος Λευκωσίας επιθυμούσε τη δημιουργία ενός μικρού πολιτιστικού κέντρου με στόχο αυτό να συμβάλει στην κοινωνικοοικονομική αναζωογόνηση του παραδοσιακού πυρήνα. Για αυτόν το σκοπό προχώρησε στην απαλλοτρίωση ενός εγκαταλειμμένου συμπλέγματος παραδοσιακών κτισμάτων. Το κτιριολογικό πρόγραμμα περιελάμβανε εκθεσιακό χώρο, αίθουσα διαλέξεων, αναγνωστήριο, μικρό καφενείο και γραφεία διαχειριστή .

Η αρχιτεκτονική διεργασία
Το σύμπλεγμα αποτελείτο από έναν αλευρόμυλο με προσαρτημένη διώροφη κατοικία, δύο ισόγειες κατοικίες και αυλή. Ενδιαφέρον παρουσίαζε ο κεντρικός χώρος του αλευρόμυλου, όπου διασώζονταν τα μηχανήματα. Οι ισόγειες κατοικίες ήταν απλά κτίσματα, με πολλές επεμβάσεις, αλλά σύμφωνα με τους πολεοδομικούς κανονισμούς ήταν απαραίτητο να διατηρηθούν ως μέρος του παραδοσιακού ιστού. Η αυλή βρισκόταν στο πίσω μέρος του οικοπέδου, ενώ μικρό τμήμα της επικοινωνούσε απευθείας με το δρόμο. Όλο το σύμπλεγμα βρισκόταν σε κακή κατάσταση.
Το έργο, αν και μικρό, έθετε αρκετούς προβληματισμούς στο μελετητή :
• Τα υφιστάμενα κτίρια δεν ήταν εξαιρετικά δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ενώ η κλίμακα τους ήταν οικιστική – πως η αποκατάσταση τους θα πετύχαινε τη δημιουργία ενός δημόσιου σε χαρακτήρα κτιρίου;
• Μορφολογικά και τυπολογικά τα υφιστάμενα κτίρια δεν αποτελούσαν χαρακτηριστικό δείγμα παραδοσιακών κτιρίων, ενώ η ένταξη νέας χρήσης σε αυτά συνεπαγόταν αρκετές μετατροπές - τι θα καθοδηγούσε την αποκατάσταση;
• Η προσθήκη απαιτούσε εμβαδόν μεγαλύτερο από αυτό των παραδοσιακών κτιρίων - με ποιόν τρόπο θα μπορούσε να είναι σύγχρονη χωρίς να αναιρεί τα παραδοσιακά κτίρια και πως θα εντασσόταν στην ευρύτερη περιοχή, η οποία αποτελεί Περιοχή Ειδικού Χαρακτήρα ;
• Τι θα καθιστούσε τα ετερόκλητα τμήματα ένα ενιαίο σύνολο;
Διαφάνηκε πως η αποκατάσταση των υφιστάμενων κτιρίων δεν μπορούσε να αποτελέσει τον κεντρικό άξονα της πρότασης. Ο στόχος της αρχιτεκτονικής πρότασης θα ήταν η αποκατάσταση μαζί την προσθήκη να αποτελέσουν μια νέα ενότητα, η οποία θα πετύχαινε και την απαραίτητη μετάβαση στη δημόσια κλίμακα.
Έτσι, αναζητήθηκαν τα στοιχεία εκείνα που μπορούσαν να προσδιοριστούν ως ουσιώδη. Ως τέτοια αναδείχθηκαν οι σχέσεις των χώρων μεταξύ τους καθώς και η κλίμακα των οικοδομών.
Όσον αφορά τα παραδοσιακά κτίσματα, διατηρήθηκαν οι υφιστάμενες χωρικές σχέσεις αλλά ενδυναμώθηκαν ή ιεραρχήθηκαν. Για παράδειγμα, μέσα από τον κεντρικό χώρο του μύλου πετυχαίνεται η πρόσβαση στον όροφο όπως παλιά, αλλά τώρα τα μηχανήματα εντάσσονται στην πορεία και αναδεικνύονται. Η αυλή διαχωρίζεται όπως και πριν με ψηλό περιτείχισμα από το δρόμο, αλλά η σχέση της με το δρόμο ενισχύεται με μεγαλύτερο άνοιγμα, κτλ.
Η προσθήκη τοποθετήθηκε στο πίσω μέρος του οικοπέδου. Η λεπτομερής ανάπτυξη της προσθήκης καθορίστηκε επίσης από τις υφιστάμενες χωρικές σχέσεις και την κλίμακα των οικοδομών. Το νέο κτίριο τοποθετήθηκε πιο πίσω από το υφιστάμενο, ενώ η διάταξη των χώρων και οι κτιριακοί όγκοι καθορίστηκαν από τη σχέση τους με την αυλή. Και στους δύο ορόφους η σχέση με την αυλή είναι άμεση οπτικά και λειτουργικά σε όλο το μήκος της προσθήκης.
Η αυλή αναδεικνύεται σε κεντρικό στοιχείο που ενοποιεί τα επί μέρους ετερόκλητα τμήματα. Τα δέντρα -ελιές, ροδιές, κιτρομηλιές- και οι μαλακές επιφάνειες που διατηρήθηκαν, διασχίζονται από νέες ξύλινες πορείες και προσδίδουν στο χώρο κάτι από τη φυσικότητα των παραδοσιακών αυλών.
Η κλίμακα του δρόμου διατηρείται με τις ισόγειες κατοικίες. Η απλή αφαιρετική μορφή της προσθήκης , ενώ είναι σύγχρονη και γίνεται αισθητή από το δρόμο, δεν επιφέρει ουσιαστική αλλοίωση στον παραδοσιακό ιστό.
Οι πλίθινες τοιχοποιίες επιδιορθώθηκαν, ενώ οι ξύλινες στέγες και τα δάπεδα κατασκευάσθηκαν εκ νέου. Το νέο τμήμα αποτελεί συμβατική κατασκευή με σύγχρονα υλικά και λεπτομέρειες .
Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε κατά 50% από τον Κρατικό Προϋπολογισμό και κατά 50% από τα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ. Το ποσό του συμβολαίου ήταν 672.000 € συν ΦΠΑ και ο χρόνος υλοποίησης ένας χρόνος.

Το αποτέλεσμα
Το πολιτιστικό κέντρο εξελίχτηκε σε δημοφιλή προορισμό μέσα στον παραδοσιακό πυρήνα. Ως μέρος της Πολιτιστικής Υπηρεσίας του Δήμου Λευκωσίας έχει φιλοξενήσει ποικίλα πολιτιστικά δρώμενα, όπως εκθέσεις ζωγραφικής, κοσμημάτων, φωτογραφίας, καθώς και διαλέξεις, μικρές θεατρικές παραστάσεις κ.ά.
Ως αρχιτεκτονικό έργο, για να απαντήσει στα συγκεκριμένα ερωτήματα που η ίδια η φύση του έθετε, καταθέτει μια άποψη σε σχέση με την προσέγγιση των ευρύτερων και συχνά αμφιλεγόμενων ζητημάτων που σχετίζονται με τη διατήρηση και αξιοποίηση παραδοσιακών κτισμάτων και την ένταξη σύγχρονων κτιρίων σε ένα παραδοσιακό περιβάλλον.
Το έργο τιμήθηκε με Εύφημο Μνεία στα Κρατικά Βραβεία Αρχιτεκτονικής 2010, και με Έπαινο στο Διαγωνισμό "Βραβείο Αρχιτεκτονικής 2010 στη μνήμη Α. Θεοδοσιάδητ" του Συνδέσμου Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων Κύπρου.