Αποκατάσταση της διατηρητέας οικοδομής της πολεοδομίας Λευκωσίας

Ιστορικό
Η εκπόνηση της μελέτης για το έργο των Κεντρικών Γραφείων του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως στη Λευκωσία, τοποθετείται χρονολογικά στο 2001, οπότε και εξασφαλίστηκε η έγκριση του Υπουργικού Συμβουλίου για αξιοποίηση κρατικού τεμαχίου στο αστικό κέντρο. Η διατηρητέα οικοδομή αποτελούσε ανέκαθεν αναπόσπαστο μέρος του έργου και λήφθηκε υπόψη στον αρχικό σχεδιασμό. Λόγω εκκρεμοτήτων με το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η οικοδομή δεν είχε περιληφθεί στη σύμβαση υλοποίησης του έργου και παρέμεινε εγκαταλειμμένη για πολλά χρόνια. Όταν περιήλθε στην κατοχή του δημοσίου το 2014, είχε ήδη υποστεί διάφορες επεμβάσεις και σημαντική φθορά. Πρόκειται για αστική οικοδομή με νεοκλασικές επιδράσεις, κτισμένη σε γωνιακό τεμάχιο με μεγάλη αυλή, η οποία αρχικά ήταν ιδιωτική κατοικία. Μετά την αποκατάσταση της, η οικοδομή θα στεγάσει τη Βιβλιοθήκη και ορισμένα γραφεία του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως.
Κατασκευή
Οι επεμβάσεις στο φέροντα οργανισμό της οικοδομής καθορίζονταν στη μελέτη του πολιτικού μηχανικού του έργου και είχαν ως εξής:
α) καθαιρέσεις: επιχρισμάτων προς επιδιόρθωση λιθοδομών, εσωτερικών και εξωτερικών δαπέδων, πλακών από οπλισμένο σκυρόδεμα (οροφές δυο υπογείων δωματίων και εξωστών), γύψινης ψευδοροφής και ξύλινης στέγης,
β) περιμετρικές εκσκαφές τοίχων για επισκευή των λιθοδομών και κατασκευή ενισχύσεων,
γ) επιδιόρθωση λιθοδομών: καθαίρεση επιχρισμάτων/ καθάρισμα, τοπική αντικατάσταση λιθοσωμάτων, αποκατάσταση αρμών, εισπίεση ενεμάτων και εφαρμογή σταθεροποιητικού σε όσες λιθοδομές προορίζονταν να δεχτούν επίχρισμα (ασβεστοκονίαμα εξωτερικά και γυψοκονίαμα εσωτερικά) και εφαρμογή υδαταπωθητικού σε λαξευτές λιθοδομές, που θα παρέμεναν εμφανείς,
δ) επιδιόρθωση εξωστών: αποσυναρμολόγηση φθαρμένων σιδηροδοκών, λιθοδομών επένδυσης τους, πέτρινων υποστυλωμάτων, αρίθμηση λίθων, αντικατάσταση σιδηροδοκών, τοποθέτηση λίθων στις ίδιες θέσεις,
ε) επισκευή /ενίσχυση των σιδηροδοκών στο εσωτερικό της οικοδομής,
στ) κατασκευή νέων πλακών δαπέδου και επισκευή των στοιχείων από σκυρόδεμα που διατηρήθηκαν (ανώφλια, φουρούσια μπαλκονιών),
ζ) κατασκευή νέας ξύλινης στέγης.
Τυπολογία / μορφολογία
Στην οικοδομή, η συνήθης τριμερής διάταξη του "ηλιακού" με δωμάτια εκατέρωθεν εφαρμόστηκε με μια παραλλαγή σε ότι αφορά το σχήμα του "ηλιακού", το οποίο είναι οκταγωνικό. Αυτό το οκταγωνικό σχήμα επέδρασε στη διάταξη των χώρων, χωρίς όμως να καταργήσει τις συνήθεις τυπολογικές σχέσεις. Έτσι, παρά το γεγονός ότι η είσοδος στον "ηλιακό" γίνεται μέσω προθαλάμου, η χαρακτηριστική διαμπερής σχέση μεταξύ εισόδου, ηλιακού και πίσω αυλής διατηρείται. Επίσης, μέσα από τη διαφοροποίηση της σχέσης του οκταγωνικού "ηλιακού" με τους κύριους και βοηθητικούς χώρους, επιτυγχάνεται η συνήθης μεταβολή της κάτοψης από συμμετρική στο μπροστινό μέρος, σε ασύμμετρη στο πίσω τμήμα της οικοδομής.
Στις όψεις οι σχέσεις αυτές εκφράζονται από τα διάφορα μορφολογικά στοιχεία, όπως είναι η στέγη, τα πέτρινα λαξευτά στοιχεία, τα ανοίγματα, κοκ., και τονίζονται περαιτέρω με το στοιχείο των κεντρικών εξωστών. Στην πρόσοψη ο κεντρικός εξώστης αποτελεί έναν αυστηρά συμμετρικό κτιριακό όγκο, που προβάλλεται από την υπόλοιπη οικοδομή, ενώ στην πίσω όψη ο εξώστης είναι ασύμμετρος και εντάσσεται στο κέλυφος της οικοδομής.
Αρχιτεκτονική Πρόταση
Η αποκατάσταση της διατηρητέας οικοδομής περιλάμβανε δύο σημαντικές αλλαγές σε σχέση με την αρχική κατάσταση: την αλλαγή χρήσης και την ένταξη της στο ευρύτερο σύμπλεγμα των ανοικτών χώρων και γραφείων του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως. Η ένταξη αυτή επιτυγχάνεται χωροταξικά: στις δύο πλευρές της αυλής που συνορεύουν με δημόσιο δρόμο η σχέση με τον αστικό ιστό διατηρείται αναλλοίωτη, ενώ από την κεντρική πλατεία του συμπλέγματος η οικοδομή και ο περιβάλλοντας της χώρος αποτελούν το επίκεντρο ενδιαφέροντος. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε επίσης στη διατήρηση της τοπογραφίας της αυλής, των μαλακών επιφανειών και στη φύτευση με ελιές και κιτρομηλιές.
Εντός της οικοδομής, οι μετατροπές είναι αναγνώσιμες και δεν αναιρούν τα κύρια γνωρίσματα της οικοδομής. Οι πέτρινες τοιχοποιίες και τα αρχικά ανοίγματα αποκαταστάθηκαν ή σηματοδοτήθηκαν, ανάλογα με τη σημασία τους και τη νέα χρήση των χώρων: στον κεντρικό "ηλιακό" τα αρχικά ανοίγματα και κουφώματα αποκαταστάθηκαν, ενώ στο χώρο της βιβλιοθήκης, όπου τα δωμάτια ενοποιήθηκαν, τα αρχικά τους όρια σηματοδοτήθηκαν με την επίπλωση και τη διαμόρφωση της ψευδοροφής. Οι πρώην βοηθητικοί χώροι έχουν χαμηλή ψευδοροφή και οι λιγοστοί λεπτοί τοίχοι από οπτόπλινθους αντικαταστάθηκαν με διαχωριστικά από γυαλί. Στις όψεις δόθηκε προσοχή στην αποκατάσταση των σημαντικών μορφολογικών στοιχείων (πέτρινα λαξευτά στοιχεία, εξώστες, συμμετρικές σκάλες, κουφώματα). Η πρόταση αποκατάστασης επιχειρεί, παρά τις αναγκαίες μετατροπές, να διαφυλάξει τις ποιότητες, που καθιστούν τη διατηρητέα οικοδομή μέρος της κοινής ποιητικής μνήμης.