Νέο κτιριακό συγκρότημα για τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης & το Μουσείο Βιβλιοθήκης

Όραμα της δημοτικής αρχής, το οποίο με πεποίθηση και επιμονή παρακολούθησε μια σειρά από δημοτικές διοικήσεις, ήταν να στεγαστεί σε ένα νέο και από κάθε άποψη σύγχρονο κτίριο η διάσημη "Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης", η οποία φυλάσσει και διαθέτει στο κοινό περίπου 153.000 τόμους (έντυπα και χάρτες), 380 χειρόγραφα, 315 κώδικες, 70.000 λυτά έγγραφα, 400.000 ψηφιοποιημένες σελίδες.
Ο Δήμος συνέλαβε από την αρχή την σημασία της συμπλήρωσης της νέας Βιβλιοθήκης με ένα Μουσείο, το πρώτο και μοναδικό μουσείο βιβλιοθήκης στην Ελλάδα. Το μουσείο με τα περίπου 500 εκθέματα (έντυπα χειρόγραφα, κώδικες, λυτά έγγραφα και κινητά μνημεία) προβάλει το περιεχόμενό της και ερμηνεύει τον πλούτο και την μοναδικότητα των αποκτημάτων της.

Το κτίριο της Βιβλιοθήκης Κοζάνης
Το νέο κτίριο, το οποίο ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2018, σχεδιάστηκε σε ένα τραπεζοειδές οικόπεδο. Τόσο η ιδιομορφία του οικοπέδου, όσο και η προϋπάρχουσα δόμηση, έδωσαν και την ιδέα για την κατανομή των λειτουργιών και την ογκοπλαστική διαμόρφωση του συγκροτήματος. Στη "βάση" του τραπεζίου τοποθετήθηκε η Βιβλιοθήκη, ενώ στην "κορυφή" του πήρε τη θέση του το Μουσείο της Βιβλιοθήκης. Μεταξύ των δύο χωροθετήθηκε ο χώρος υποδοχής κοινού, με πολλαπλές δυνατότητες χρήσης. Οι τρεις αυτές περιοχές μπορούν να λειτουργήσουν είτε αυτόνομα, είτε σε συνδυασμό μεταξύ τους, επιτρέποντας οικονομία χώρου και προσωπικού, αλλά και ενισχύοντας η μία την άλλη.
Το κτιριακό συγκρότημα καταλαμβάνει συνολικά 7.000 m² ωφέλιμης επιφάνειας, περιλαμβανομένων των αποθηκών, των Η/Μ εγκαταστάσεων και του χώρου στάθμευσης οχημάτων. Η βιβλιοθήκη καταλαμβάνει μια επιφάνεια 2.300 m² και αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα. Στο ισόγειο βρίσκεται η κεντρική είσοδος, ο έλεγχος και η παραλαβή των βιβλίων και ο χώρος περιοδικών εκδόσεων. Στον πρώτο όροφο αναπτύσσεται το βιβλιοστάσιο και το αναγνωστήριο με πατάρι, ενώ η χαμηλότερη στάθμη καταλαμβάνεται από τη διοίκηση και το χώρο των παλαιτύπων.
Το μουσείο καταλαμβάνει επιφάνεια 1.300 m². Στο ισόγειο αναπτύσσεται η αίθουσα μόνιμης συλλογής, ενώ το πατάρι της αποτελεί συνέχεια του χώρου αυτού.
Στο αμέσως χαμηλότερο επίπεδο αναπτύσσεται ο χώρος περιοδικών εκθέσεων επιφανείας 500 m², ενώ στο υπόγειο του κτιρίου αυτού βρίσκεται η αποθήκη του μουσείου και οι βοηθητικοί του χώρου.
Ο χώρος υποδοχής, ο οποίος εξυπηρετεί το σύνολο του κτιριακού συγκροτήματος, περιλαμβάνει το χώρο πληροφόρησης, το πωλητήριο, το καθιστικό με το χώρο πολλαπλών χρήσεων, το café, το αμφιθέατρο και το χώρο συνεδριάσεων.
Η αρχιτεκτονική μελέτη για τη Νέα Βιβλιοθήκη επέλεξε μια λύση απλή σε κάτοψη και σε αναγνωσιμότητα της λειτουργίας από τον επισκέπτη, αλλά απαιτητική σε αίσθηση χώρου. Άποψη των μελετητών ήταν ότι το κτίριο έπρεπε να βρίσκεται τόσο στην αρχιτεκτονική αιχμή της εποχής του, όσο και οι περίφημες συλλογές εντύπων του βρίσκονταν στην αιχμή της δικής τους εποχής, της εποχής του ελληνικού Διαφωτισμού. Έτσι επισημαίνεται η ιστορική σημασία τόσο της βιβλιοθήκης, όσο και της ίδιας της πόλης της Κοζάνης, ως προς τον ρόλο της στην πνευματική πρωτοπορία της εποχής.

Το Μουσείο της Βιβλιοθήκης Κοζάνης
Τη σημασία της Κοζάνης ως κέντρο του ελληνικού Διαφωτισμού προβάλει και το Μουσείο της Βιβλιοθήκης στη μόνιμή του έκθεση. Η μουσειολογική νοηματική μελέτη θέτει τα ερωτήματα, γιατί, πώς, από ποιους και για ποιους βρέθηκαν αυτά τα βιβλία και τα χειρόγραφα τόσο νωρίς, από τον 17ο αιώνα και επί οθωμανοκρατίας, στη Βιβλιοθήκη της Κοζάνης; Η απάντηση δίνεται από τους μουσειολόγους, τους ιστορικούς και τους βιβλιολόγους με τις έξι ενότητες της μόνιμης έκθεσης:
1. "Η ιστορική βιβλιοθήκη της Κοζάνης".
2. "Κοζάνη, πολιτεία μοναδική και ιδιόρρυθμος".
3. "Εμπορικές διασταυρώσεις: η Κοζάνη προς τη δύση και την ανατολή".
4. "Η δυτική σκέψη στην Κοζάνη".
5. "Πυρήνες οργάνωσης: εκπαίδευση, εκκλησία, διοίκηση στην Κοζάνη".
6. "Οι άνθρωποι της βιβλιοθήκης: ευεργέτες και δωρητές".
Παράλληλα, η αρχιτεκτονική μουσειακή διαμόρφωση του εκθεσιακού χώρου και της τοποθέτησης των εκθεμάτων υποβάλλει την αίσθηση ενός εκθεσιακού χώρου που και κάθε άλλο παρά μοιάζει με μουσείο. Ο επισκέπτης περιβάλλεται από μια επιβλητική, ύψους 9 μέτρων, κεκλιμένη και θεατρικά φωτισμένη εκθεσιακή διάταξη σε μορφή "βιβλιοθήκης". Στο κέντρο του υψίκορμου αυτού χώρου, η μόνιμη έκθεση με τα πολύτιμα εκθέματα, μιλά για μια πόλη, την Κοζάνη, για τις σχέσεις της με τη δύση και την ανατολή, για ταξίδια ιδεών και νοοτροπιών, μιλά τελικά για τους ανθρώπους της. Στο πατάρι και στην κορυφή της θεατρικής βιβλιοθήκης, με εξίσου υποβλητικό τρόπο, παρουσιάζεται η προίκα που άφησαν στη βιβλιοθήκη μεγάλοι δωρητές, ένας φόρος τιμής στις ιστορικές προσωπικότητες της Κοζάνης που συνέδραμαν στη δημιουργία αυτού του μοναδικού ιδρύματος γνώσης.

Ο τόμος με τους "θησαυρούς" της Βιβλιοθήκης Κοζάνης
Παράλληλα, μελετήθηκαν και εκδίδονται "Οι Θησαυροί της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης" από τον αρχιτέκτονα και γνωστό ιστορικό του βιβλίου Κωνσταντίνο Στάικο, σε άμεση συνεργασία με τον ιστορικό Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη και ομάδα έγκριτων ειδικών. Ο τόμος περιλαμβάνει το ιστορικό της συγκρότησης της "Κοβενταρείου Βιβλιοθήκης", σπάνια και μοναδικά ελληνικά έντυπα από την Αναγέννηση ως τον Διαφωτισμό, χάρτες, χειρόγραφα και πολύτιμα έγγραφα σχετικά με την ιστορία της βιβλιοθήκης, σχολιασμένα περίπου 111 σπάνια ή και μοναδικά αποκτήματα της Βιβλιοθήκης από αρχέτυπες εκδόσεις, χρονολογημένες από το 1494 ως το τέλος του 19ου αιώνα.