''Reflection house'', ένα πανόραμα σε αιώρηση στην Πολιτεία

Για τους αρχιτέκτονες της κατοικίας στην Πολιτεία η κατασκευαστική επίλυση ενός σπιτιού είναι το μέσο για ένα συγκεκριμένο σκοπό. Και πράγματι σε μερικά από τα πρόσφατα έργα τους αυτός ο σκοπός γίνεται η δημιουργία της εικόνας ενός εναέριου τοπίου. Η εικόνα ενός πανοράματος σε αιώρηση ―πιθανότατα ανάμνηση και αναφορά στη θέα από την Καλντέρα της Σαντορίνης― είναι κάτι που συναντάται στην κατοικία της Σαρωνίδας, στην ανακαίνιση του διαμερίσματος στο Λυκαβηττό και, εν προκειμένω, στην κατοικία στην Πολιτεία. Καθώς κανείς σκηνοθετεί μια τέτοια αιωρούμενη εικόνα του τοπίου, την ίδια στιγμή επιχειρεί να αποσυρθεί η αρχιτεκτονική σε μία αθέατη θέση, πέρα από το πεδίο του ορατού, πέρα από την περιφερειακή όραση. Στην κατοικία της Πολιτείας πράγματι, από τη στιγμή της εισόδου, η κατασκευαστική επίλυση των τοίχων και της οροφής τα διατηρεί σε τέτοια απόσταση, ώστε να παραμένουν αόρατα. Όπως στον κινηματογράφο, όπου η περίμετρος της αίθουσας αποσύρεται στο σκοτάδι και κυριαρχεί η κινούμενη φωτεινή εικόνα. Όσο λοιπόν ο οπτικός κώνος παρατηρεί με ακρίβεια στις 10°, στις 30° αναγνωρίζει σχήματα, ενώ στις 60° απλά επισημαίνει χρώματα, σ’ αυτήν την κατοικία η οργάνωση των στοιχείων του φέροντα οργανισμού διασφαλίζει γεωμετρικά ότι κατά την είσοδο ο κώνος των 60° καδράρει το πανόραμα του τοπίου, απερίσπαστος από οποιοδήποτε υποστύλωμα. Έτσι, η αρχιτεκτονική οργανώνει αυτό το οποίο είναι εφικτό να παρατηρηθεί και αυτό που παραμένει απαρατήρητο. Για να περάσει, όμως, η κατασκευή στην περιοχή του απαρατήρητου, επιλέχθηκε μια σύμμεικτη κατασκευή: για το άνοιγμα των 16 m, που καδράρει τη θεά, ένα σύστημα μεταλλικών δοκών γεφυρώνουν το άνοιγμα από τα πλευρικά τοιχία σκυροδέματος ―μεταλλικά στοιχεία που παραμένουν εντελώς αόρατα επάνω από την ψευδοροφή. Όσο μάλιστα αυτά ήσαν ορατά κατά τη διάρκεια της κατασκευής, δημιούργησαν θαυμασμό και προσδοκίες ενός ακόμα πιο ψηλοτάβανου χώρου ―ενός χώρου που τελικά ήταν ανέφικτος, μιας και κάτω από τις μεταλλικές αυτές δοκούς θα περνούσαν κανάλια κλιματισμού.
Στο ολοκληρωμένο έργο η απόσυρση των μεταλλικών δοκαριών, η έλλειψη οποιουδήποτε ορατού φέροντος στοιχείου δημιουργεί απροσδόκητα μια εικόνα του ανοίκειου. Γιατί το μάτι έχει εκπαιδευτεί να αποζητά φέροντα στοιχεία και εδώ η αναζήτησή τους δεν φέρνει αποτελέσματα: οι δύο γυάλινες προσόψεις, της εισόδου από την Ανατολή και της πίσω όψης προς τη Δύση δεν διαθέτουν το οποιοδήποτε υποστύλωμα. Ακόμα και ο κεντρικός κόμβος κίνησης που περικλείει τον ανελκυστήρα αποδεικνύεται να είναι μη φέρων, ένα απλό κουβούκλιο, το οποίο ακουμπάει στην οροφή. Αυτή η κατασκευαστική λογική είναι παρεμφερής με την επίλυση του "Crown Hall" (1956) του Mies Van Der Rohe στο Σικάγο: εκεί από τις μεγάλες ορατές μεταλλικές δοκούς αναρτώνται εγκάρσιες μικρότερες μεταλλικές διατομές, επάνω στις οποίες τοποθετείται η πτυχωτή λαμαρίνα της στέγασης. Αποτελεί, έτσι, μια πιο σύνθετη αλλά και εντελώς ορατή κατασκευαστική επίλυση σε ένα έργο πολύ μεγαλύτερης κλίμακας. Επιστρέφοντας στην οικιακή κλίμακα, η πανοραμική θέα συναντάται ξανά, αυτή τη φορά σε επίπεδο έδαφος, στη γνωστή κατοικία του Νίκου Βαλσαμάκη, σχεδιασμένη το 1961 στη Φιλοθέη. Παρατηρώντας τη σχέση ανάμεσα στα δύο σπίτια, διαπιστώθηκε ότι και τα δύο γεφυρώνουν ένα άνοιγμα 16 m, μόνο που στη Φιλοθέη η πλάκα σκυροδέματος εδράζεται σε πολύ λεπτές στρογγυλές μεταλλικές κολώνες, που χωρίζουν το συνολικό άνοιγμα σε τρία μέρη (ένα από αυτά με τούβλινη επένδυση φιλοξενεί τα κουφώματα όταν αυτά αποσύρονται). Τυπολογικά, στην κλίμακα του συνολικού εσωτερικού ανοίγματος, στη διάταξη της τραπεζαρίας με την πισίνα, οι ομοιότητες διατηρούνται, συνιστώντας φόρο τιμής σε ένα από τα σημαντικότερα έργα της ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Στην κατοικία της Πολιτείας, σε μια αρχιτεκτονική της απόλυτης διαφάνειας, όπου το ίδιο το εσωτερικό του σπιτιού γίνεται θέα καθώς κανείς διασχίζει το προκήπιο, η φέρουσα δομή του σπιτιού εξαφανίζεται. Το τοπίο που αναδεικνύεται ως πρωταγωνιστής δεν είναι εκείνο της μακρινής θάλασσας, όπως στη Σαρωνίδα, ούτε το ιστορικά φορτισμένο της ανακαίνισης στον Λυκαβηττό. Σε ένα αστικό τοπίο που εκτείνεται μέχρι τη μακρινή Πάρνηθα, η Κηφισιά, οι Αχαρνές, οι Θρακομακεδόνες και το Τατόι συνθέτουν μια "πεδιάδα" ―τα μικρά της φωτάκια το βράδυ εκτείνονται σαν το Λος Άντζελες, το οποίο είναι ορατό από τους περιμετρικούς λόφους του. Αυτό το τοπίο ανακλάται στις γυαλιστερές επιφάνειες του εσωτερικού, οι οποίες –σαν σε ακολουθία των αντανακλάσεων του νερού στην είσοδο και στην πισίνα– επιδίδονται σε μια συνεχή μίμηση του γυαλιού. Πέρα από το στιλπνό μαύρο μάρμαρο στο εσωτερικό της νότιας όψης, εισάγεται ένα πράσινο ανοικτό χρώμα και στις ξύλινες επιφάνειες από γυαλιστερή λάκα και στη μεταλλική πόρτα εισόδου. Μονή οπτική παρεμβολή, μόνη "καθυστέρηση" στην κατανόηση και αποτύπωση του εσωτερικού χώρου, αφού διανύσει κανείς το προκήπιο, αποτελεί ένα μεταλλικό φίλτρο. Κατασκευασμένο από διαγώνιες λεπίδες, αναρτημένες από κατακόρυφα συρματόσχοινα, αυτό το φίλτρο είναι μια επίπεδη και αφαιρετική φύση, που συμμετέχει στο παιχνίδι των αντανακλάσεων. Τμήμα του αντιστοιχεί στην επιφάνεια του διακοσμητικού νερού, που τοποθετείται στην ανατολική πλευρά σε περασιά με την πισίνα, που αναπτύσσεται στο δυτικό τμήμα της κατοικίας. Αυτό το φίλτρο με τα συρματόσχοινά του εισάγει την έννοια της ανάρτησης, η οποία συναντάται ξανά στο εσωτερικό της κατοικίας, στο φανάρι του κλιμακοστασίου. Άλλο ένα στοιχείο "βροχής", μόνο που στην τελευταία περίπτωση δεν διαθέτει την όποια στατική λειτουργία, μιας και τα σκαλιά στηρίζονται αφανώς (εν είδει προβόλου) στους εκατέρωθεν τοίχους.
Ο στόχος της δημιουργίας ενός εναέριου τοπίου πέρα από την κατασκευαστική επίλυση της οροφής και το άνοιγμα των 16 m, πέρα από την επιλογή των τζαμαριών στις δύο πλευρές της κατοικίας, ξανασυναντάται στην πισίνα του ισογείου. Μια πισίνα, η οποία επεκτείνεται παράδοξα στο κενό, δίνοντας κατά την κολύμβηση την αίσθηση σε κάποιον πως όχι μόνο κατευθύνεται σε μια infinity view αλλά και ότι, στο τελευταίο τμήμα της πισίνας, αιωρείται στο κενό, επάνω από τον επικλινή κήπο.
Όλη η κατοικία μένει αφανής κάτω από αυτό το ισόγειο, μιας και το περίγραμμά της υποχωρεί σταδιακά σε τομή, μια αντιστροφή δηλαδή από τη γνωστή "σκαλοπατιαστή" δομή της πλειοψηφίας των κτιρίων στην πόλη. Με αυτόν τον τρόπο, η πιο ιδιωτική έκταση της κατοικίας ξεφεύγει εντελώς από την παρατήρηση κατά την ισόγεια είσοδο, τόσο τα υπνοδωμάτια της στάθμης -1 όσο και οι βοηθητικοί χώροι της στάθμης -2. Στη στάθμη των υπνοδωματίων ο κεντρικός πλατύς διάδρομος, που τα συνδέει με τη σκάλα, εξέρχεται συνεπίπεδα στο περιμετρικό έδαφος και έτσι δημιουργεί τοπικά συνθήκες ισογείου. Στη στάθμη -2, όπου λόγω κατηφορικής κλίσης του οικοπέδου υπήρχε η δυνατότητα σχηματισμού ενός ψηλοτάβανου χώρου, δημιουργήθηκε ένας χώρος παιχνιδιού με μπιλιάρδο και ―ψηλότερα― ένα εναέριο δεντρόσπιτο, αφαιρετικά φτιαγμένο με τριγωνικές οπές και απότομη σκάλα ανόδου. Μια στάθμη πιο πάνω, ένα από τα παιδικά δωμάτια διαθέτει πατάρι, στο οποίο οδηγεί μια σκάλα από τριγωνικά πατήματα με κόκκινες απολήξεις. Αυτές οι ορατές δοκιμές στους ιδιωτικούς χώρους επεκτείνουν σε πιο κυριολεκτικό επίπεδο όσα στο ισόγειο είχαν ήδη επιχειρηθεί, τον ίλιγγο της θέας και τη μίμηση των υλικών, υπογραμμίζοντας τα δύο από τα τέσσερα βασικά είδη παιχνιδιού διαχρονικά, έτσι όπως τα ανέπτυξε διεξοδικά ο γάλλος ανθρωπολόγος και κοινωνιολόγος Roger Caillois.