Σχεδιασμός κατοικίας με βιοκλιματικά κριτήρια στην Έγκωμη Λευκωσίας

Το οικόπεδο βρίσκεται στη Λευκωσία, σε καθαρά οικιστική περιοχή, με τους εξής οικοδομικούς περιορισμούς: συντελεστής δόμησης 90%, συντελεστής κάλυψης 50%, αριθμός ορόφων 2, ανώτατο ύψος 8,30 m.
Το οικόπεδο ανήκει σε δύο αδερφές, από τις οποίες η μία αποφάσισε να κτίσει εδώ το σπίτι της για να κατοικήσει με την τριμελή οικογένειά της. Οι απαιτήσεις ήταν για μια κατοικία τριών υπνοδωματίων και επιπλέον, πέραν των βασικών χώρων, με υπόγειους βοηθητικούς χώρους, πισίνα, πρόνοια για ανελκυστήρα.
Οι αρχιτέκτονες, εκτός από την ικανοποίηση των άμεσων αναγκών του ιδιοκτήτη και του κτιριολογικού προγράμματος, έθεσαν εξαρχής τις εξής βασικές προκλήσεις και ζητούμενα που έπρεπε να απαντηθούν:
• Το κτίριο να ανταποκρίνεται σε κριτήρια βιοκλιματικά με εξασφάλιση φυσικού φωτισμού, αερισμού, ηλιασμού το χειμώνα, σκίασης για το καλοκαίρι, πολύ καλής θερμομόνωσης όσον αφορά στο εξωτερικό κέλυφος (τοιχοποιία, οροφή, ανοίγματα / κουφώματα), κατάλληλου χειρισμού των ανοιγμάτων (κατανομή, μέγεθος, σκίαση ανάλογα με τον προσανατολισμό). Ο τελευταίος παράγοντας παρουσίαζε ξεχωριστή δυσκολία στη συγκεκριμένη περίπτωση, καθότι ο "καλός προσανατολισμός" (νότιος) βρίσκεται προς την πλευρά της "τυφλής όψης", που εφάπτεται με το άλλο μισό του οικοπέδου (το τμήμα του τεμαχίου για την καθεμιά αδελφή προέκυψε με κλήρωση).
• Εξασφάλιση του μέγιστου δυνατού υπαίθριου χώρου και αυλής, αξιοποιώντας στο έπακρο το σύνολο του διαθέσιμου χώρου, έτσι ώστε όχι μόνο να μην παραμένει ανεκμετάλλευτος ή αναξιοποίητος χώρος, αλλά και να υπάρχει αλληλοπεριχώρηση και διάχυση των ορίων τους (κλειστού - ημιυπαίθριου - αυλής).
• Χειρισμός της "τυφλής όψης" του κτιρίου, ώστε αυτή να παρουσιάζει ενδιαφέρον και για όσο διάστημα το άλλο μισό του οικοπέδου θα παραμένει αδόμητο.
• Σχεδιαστική και κατασκευαστική συνέπεια, έτσι ώστε η μορφή να προκύπτει μέσα από ανάγκες λειτουργικές, βιοκλιματικές, κατασκευαστικές.
• Αξιοποίηση της κλίσης και της μορφολογίας του εδάφους.
Πρόταση
Έχοντας ως βασικό περιορισμό το "δυσμενή προσανατολισμό" του διαθέσιμου προς δόμηση τμήματος του οικοπέδου, με το νότο να είναι κλειστός και να αποτελεί την "τυφλή όψη" του κτιρίου (ο εφαπτόμενος τοίχος με το μελλοντικό γειτονικό κτίριο), η εξασφάλιση του άπλετου φυσικού φωτισμού και κυρίως ηλιασμού των χώρων γίνεται από την "πέμπτη όψη" (οροφή), αλλά και με υποχώρηση των βασικών χώρων της κατοικίας πιο πίσω από την τυφλή όψη και τη δημιουργία φεγγιτών και ανοιγμάτων στο νότο. Επίσης το γυάλινο, βατό δάπεδο στο αίθριο του ορόφου εξασφαλίζει άπλετο φυσικό φωτισμό και ηλιασμό για τους χώρους στο ισόγειο κατά τους χειμερινούς μήνες, με δυνατότητα ηλιοπροστασίας κατά τους θερινούς μήνες (κινητές περσίδες από αλουμίνιο, που δίνουν τη δυνατότητα κάλυψης του αιθρίου). Οι δε φεγγίτες και η μπαλκονόπορτα στο αίθριο του ορόφου, σε συνδυασμό με τους ενιαίους χώρους του ισογείου και το κενό του κλιμακοστασίου, συμβάλλουν τα μέγιστα στο φυσικό αερισμό και δροσισμό των χώρων κατά τις βραδινές ώρες (φαινόμενο της καμινάδας).
Ο διαθέσιμος υπαίθριος χώρος αξιοποιείται στο μέγιστο δυνατό βαθμό, καθότι επιτελεί πολλαπλό ρόλο: υπόστεγη βεράντα και αυλή ταυτόχρονα σε συνέχεια με τον εσωτερικό χώρο και το καθιστικό. Με την πυκνή και κατάλληλη φύτευση στο πίσω μέρος της πισίνας εξασφαλίζεται η απαραίτητη ιδιωτικότητα για τους ενοίκους, με τη δημιουργία ενός τύπου "κλειστής αυλής" ή αιθρίου και την παροχή, ταυτόχρονα, σκίασης από τον ανεπιθύμητο δυτικό ήλιο του καλοκαιριού. Το δε αίθριο στον όροφο με τις κινητές περσίδες και το ξύλινο κατάστρωμα "σπάζει" τον επιμήκη όγκο στα δύο και λειτουργεί ως μια δεύτερη ιδιωτική αυλή για τα υπνοδωμάτια, εξασφαλίζοντας φυσικό φωτισμό, αερισμό και ηλιασμό των χώρων.
Η "τυφλή όψη" του κτιρίου –που για το παρόν στάδιο είναι και αυτή που προβάλλει περισσότερο μαζί με την πρόσοψη– αντιμετωπίζεται ως μια από τις όψεις του κτιρίου, με την υποχώρηση των βασικών χώρων και την "πλαστική" αντιμετώπισή της (δοκίδες, ανοίγματα, υαλότουβλα).
Η ανάγκη για ηλιοπροστασία των δύο βασικών όψεων (ανατολικής και δυτικής) του στενομέτωπου κτιρίου, εξασφαλίζεται με σκιάδια από περσίδες αλουμινίου στη δύση και λεπτές δοκίδες αλουμινίου στην ανατολή, που λειτουργούν ως φίλτρα για τον ενοχλητικό δυτικό και ανατολικό ήλιο αντίστοιχα, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ιδιωτικότητα για τους εσωτερικούς χώρους. Οι δε δοκίδες στην ανατολή λειτουργούν και ως "κιγκλίδωμα" για το μπαλκόνι / βεράντα του ορόφου. Ταυτόχρονα, αυτή η ανάγκη αξιοποιείται συνθετικά, συμβάλλοντας και καθορίζοντας την αισθητική ταυτότητα του κτιρίου (εξωτερικό φίλτρο - υποχώρηση - εσωτερικός όγκος) και την έντονη διαφοροποίησή του την ημέρα και τη νύχτα.
Γενικότερα, η αισθητική του κτιρίου προκύπτει καθαρά μέσα από την ογκοπλασία, την αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού (κατά τρόπο αντισυμβατικό), το παιχνίδι του φωτός με τη σκιά, την πλαστικότητα των εσωτερικών χώρων, τη χρήση των υλικών και των χρωμάτων, το μελετημένο τεχνικό φωτισμό.
Όσον αφορά στο ισόγειο και στους χώρους διημέρευσης, με την αξιοποίηση των κλίσεων του εδάφους και της σημαντικής υψομετρικής διαφοράς από το δρόμο προς το πίσω σύνορο του οικοπέδου, διαμορφώνεται ως ένας ενιαίος, πολυεπίπεδος και πολυλειτουργικός χώρος, με πολλαπλές και διαφορετικές χωρικές εντυπώσεις. Οι απαραίτητες λειτουργικές ενότητες εξασφαλίζονται με καθαρά αρχιτεκτονικούς και συνθετικούς χειρισμούς.
Αξιοσημείωτο ίσως να είναι και το γεγονός ότι με το μικρό "αίθριο" του υπογείου (κάτω από τη γέφυρα εισόδου) και την υποχώρηση της αυλής στα βόρεια εξασφαλίζεται φυσικός φωτισμός και αερισμός και για το υπόγειο.