Βιοκλιματικό κτίριο περιβαλλοντικής ενημέρωσης & εκπαίδευσης, Κύπρος

• Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης και Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε.Ε.) Κάβο Γκρέκο, είναι η υλοποίηση μελέτης του αρχιτεκτονικού γραφείου, η οποία βραβεύτηκε με το Α’ βραβείο στο διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, που είχε προκηρύξει το Τμήμα Δασών το 2006.
• Βασικός στόχος ήταν η δημιουργία ενός κέντρου, που να συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του πολίτη στα προβλήματα που θέτει η συνύπαρξη μιας καταναλωτικής κοινωνίας με εύθραυστα φυσικά οικοσυστήματα. Παρέχει στους επισκέπτες ενημέρωση και φιλοξενεί εκθέματα αναφορικά με τα χερσαία και θαλάσσια οικολογικά χαρακτηριστικά της χερσονήσου του Κάβο Γκρέκο. Το κτίριο χρησιμοποιείται επίσης ως χώρος εκπαίδευσης για παιδιά της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και εντάσσεται σε σχετικό πρόγραμμα με τη συνεργασία του Τμήματος Δασών και του Υπουργείου Παιδείας.
• Ο χώρος ανέγερσης βρίσκεται μέσα στα όρια του Εθνικού Δασικού Πάρκου του Κάβο Γκρέκο.
• Το κέντρο περιλαμβάνει χώρο υποδοχής, αίθουσα προβολών και διαλέξεων, αίθουσα διδασκαλίας και περιβαλλοντικής ενημέρωσης, αίθουσα εκθεμάτων, θαλάσσια ενυδρεία και αναψυκτήριο.
• Το συνολικό εμβαδό του κτιρίου είναι 895 m2.
• Οι εργασίες ανέγερσης του κτιρίου ολοκληρώθηκαν τον Ιούλιο 2015. Η συνολική δαπάνη ανήλθε στα 1.400.000 €.
Το τοπίο του Κάβο Γκρέκο
Το τοπίο της χερσονήσου είναι αδρό, ρωμαλέο, δωρικό –κυριαρχούν οι βράχοι, η γη, οι αόρατοι (φυτό άρκευθος) και οι αγριελιές, η θάλασσα. Γι’ αυτό, ο βασικός προβληματισμός –και η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσαν οι αρχιτέκτονες– περιστρεφόταν γύρω από το ερώτημα: τί είδους κτίριο, ποια αρχιτεκτονική αρμόζει σ' αυτό το χώρο, πώς εντάσσεται ένα τέτοιο κτίριο στο τοπίο του Κάβο Γκρέκο;
Οι αρχιτέκτονες αναζήτησαν ερεθίσματα και αναφορές στον τόπο –το genius loci– το πνεύμα του τόπου.
Το Κάβο Γκρέκο έδωσε την "πρώτη ύλη", επάνω στην οποία βασίστηκε η σύνθεση της αρχιτεκτονικής του Κέντρου Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης.
Βασικές επιδιώξεις του σχεδιασμού
Μέσα από την επεξεργασία του παραπάνω πρωτογενούς προβληματισμού διαμορφώθηκαν οι βασικές επιδιώξεις του σχεδιασμού:
• Η δημιουργία ενός κτιρίου γήινου, μορφολογικά απλού, που συνδιαλέγεται με τις υφές, τα υλικά, τα χρώματα και το ρωμαλέο τοπίο του Κάβο Γκρέκο και αποτελεί φυσική του προέκταση.
• Η δημιουργία ενός κτιρίου που χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια, εκεί που το τοπίο αποκαλύπτεται στον επισκέπτη έμμεσα και υπαινικτικά, οξύνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τη διαλεκτική σχέση φύσης, κτιρίου και επισκέπτη.
• Η βιωματική πρόσληψη και ανάγνωση των υλικών, των χρωμάτων και των μοναδικών χαρακτηριστικών του τοπίου, μέσα από την αρχιτεκτονική του κτιρίου.
• Η ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον.
• Η υιοθέτηση απλών και εύκολα αναγνωρίσιμων μεθόδων για την ορθή βιοκλιματική συμπεριφορά του κτιρίου.
Η αρχιτεκτονική σύνθεση
Μέσα από το ψηλάφισμα των υλικών, των χρωμάτων και των υφών του Κάβο Γκρέκο δημιουργήθηκε ένα κτίριο γήινο και έντονα βιωματικό, όπου ο επισκέπτης μπορεί να αναγνώσει άμεσα τα μοναδικά χαρακτηριστικά της περιοχής.
Η μορφή είναι κατ’ επιλογή απλή, δωρική και συνδιαλέγεται με το τοπίο του Κάβο Γκρέκο αρμονικά, χωρίς να δεσπόζει σ' αυτό.
Οι επιλογές των υλικών και η σύνθεση της υλικής υπόστασης του κτιρίου συνδιαλέγεται με την υλικότητα του τοπίου. Η φυσική τοπογραφία ρέει μέσα στο κτίριο, συνθέτοντας ένα πλούσιο συντακτικό κίνησης και χωρικών εμπειριών.
Το κτίριο είναι εσωστρεφές. Η σχέση του επισκέπτη με το έξω παραμένει υπαινικτική, αποκαλύπτεται σ’ αυτόν είτε στιγμιαία είτε με τρόπο ελλειπτικό. Ο ανοικτός περιβάλλων χώρος οριοθετείται με δύο επιμήκη τοιχία, κατασκευασμένα από μεταλλικούς κλωβούς γεμάτα με θραυστό βράχο της περιοχής.
Ο επισκέπτης βιώνει την κατάβαση στο εσωτερικό του κτιρίου, ακολουθώντας το μονοπάτι ανάμεσα στα επιμήκη τοιχία και περνώντας από τον ανοικτό ορίζοντα στο βυθισμένο ημιυπαίθριο χώρο της εισόδου και μετά στον εσωτερικό χώρου του κτιρίου. Δύο αίθρια χωροθετούνται διαδοχικά ανάμεσα στους εσωτερικούς χώρους, εμπλουτίζοντας την αρχιτεκτονική σύνθεση με διαμπερείς χωρικές σχέσεις. Ταυτόχρονα, λειτουργούν ως ρυθμιστές του μικροκλίματος του κτιρίου με τον παθητικό δροσισμό και το φυσικό εξαερισμό που προσφέρουν στο εσωτερικό του.
Η αίθουσα εκθεμάτων αποτελεί την κατάληξη της πορείας του επισκέπτη μέσα στο κτίριο. Η θάλασσα αποκαλύπτεται για μοναδική φορά στον επισκέπτη μέσα από ένα κάδρο - παρατηρητήριο στην είσοδο της αίθουσας.
Κατασκευή, τεχνολογία, υλικά
Η επιλογή της κατασκευαστικής λογικής και των υλικών του κτιρίου, προσδιορίστηκαν από τις βασικές επιδιώξεις του σχεδιασμού και της αρχιτεκτονικής ιδέας, πειθαρχώντας σ' αυτά με απόλυτη συνέπεια.
Βασικό κριτήριο της επιλογής του φορέα ήταν η ελαχιστοποίηση των δυσμενών επιδράσεων στον περιβάλλοντα χώρο κατά τη φάση της κατασκευής. Επιλέγοντας χαλύβδινο φορέα αποφεύχθηκε η χρήση βαρέων μηχανημάτων και ελαχιστοποιήθηκε η χρήση σκυροδέματος. Ο φορέας κατασκευάστηκε εκτός του περιβάλλοντος χώρου και συναρμολογήθηκε επί τόπου.
Το εξωτερικό κέλυφος του κτιρίου κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου από ξηρή κατασκευή, αποτελούμενη από διπλό περίβλημα: το πρώτο, το στεγανό, από σύνθετη διαστρωματωμένη και μονωμένη ξηρή τοιχοποιία, η οποία περιβάλλει το χαλύβδινο φορέα και το δεύτερο (της εξωτερικής όψης), που είναι αεριζόμενη όψη από επένδυση με πλάκες οξειδωμένου χάλυβα.
Τα επιμήκη τοιχία, που περιβάλλουν και ορίζουν το κτίριο, είναι κατασκευασμένα από μεταλλικούς κλωβούς, συναρμολογημένους και γεμισμένους επί τόπου, με τα μπάζα από θραυστό βράχο που εξορύχτηκαν κατά την εκσκαφή της θεμελίωσης του κτιρίου.
Η αντίθεση της υλικής υπόστασης του εξωτερικού περιβλήματος και του εσωτερικού του κτιρίου δεν είναι τυχαία. Αποσκοπεί στην ανάδειξη της διαλεκτικής σχέσης μεταξύ του τοπίου της χερσονήσου και του αρχιτεκτονικού χώρου.
Οι εποχές και το κλίμα της περιοχής αφήνουν το αποτύπωμά τους επάνω στο κτίριο, αλλοιώνοντας συνεχώς μέσα στο χρόνο τον οξειδωμένο χάλυβα και τα λίθινα τοιχία.
Βιοκλιματική συμπεριφορά
Σημαντική παράμετρος του σχεδιασμού υπήρξε η δημιουργία ενός κτιρίου με ορθή βιοκλιματική συμπεριφορά, μέσα από απλούς, εύκολα αναγνωρίσιμους τρόπους. Το κτίριο γίνεται με αυτό τον τρόπο εργαλείο περιβαλλοντικής ενημέρωσης. Συγκεκριμένα, στόχος του σχεδιασμού ήταν ο περιορισμός των θερμικών απωλειών το χειμώνα και η μείωση των θερμικών απολαβών το καλοκαίρι με τους εξής τρόπους:
• Με την επιλογή ενός συμπαγούς, ορθογώνιου σχήματος, που συνεπάγεται μείωση των εκτεθειμένων στις εξωτερικές θερμοκρασίες επιφανειών.
• Με την κατασκευή ενός συμπαγούς περιβλήματος με μεγάλη θερμική μάζα, που συνεπάγεται αύξηση της θερμοχωρητικότητας και της θερμομονωτικής ικανότητας του κτιρίου.
• Με την ταυτόχρονη υιοθέτηση διπλού εξωτερικού κελύφους στο κτίριο, με εξωτερική αεριζόμενη όψη από οξειδωμένες λαμαρίνες, που συνεισφέρει σημαντικά στην επίτευξη δροσισμού του δεύτερου (στεγανού) περιβλήματος του κτιρίου. Η θερμική αγωγιμότητα διά μέσου των εξωτερικών επιφανειών μέσα στο κτίριο μειώνεται.
• Με τα σκιασμένα αίθρια, που προστατεύουν τις εξωτερικές επιφάνειες του κτιρίου, διατηρώντας σ΄ αυτές χαμηλότερες θερμοκρασίες. Ταυτόχρονα το νερό στις ξέβαθες δεξαμένες συνεισφέρει στην επίτευξη δροσισμού με εξάτμιση.
• Τέλος, με τα αίθρια, που υποβοηθούν στην προώθηση του φυσικού αερισμού του κτιρίου κατά τη διάρκεια της νύχτας.