Τρεις εξοχικές κατοικίες στη Μεθώνη με λιτότητα σχεδιασμού και οικοδομικής

Παρατήρηση
Ένα έργο έχει συνήθως πολλές αφετηρίες: κάποιες γίνονται αντιληπτές, κάποιες ίσως όχι.
Η περιοχή αποτελούσε προορισμό για περιπατητές και γενικά φυσιολάτρες, όπως παρατηρητές αποδημητικών πουλιών. Με αυτήν την αφορμή το θέμα της παρατήρησης υπήρχε ενεργό στις 3 εξοχικές κατοικίες στη Μεθώνη και θα μπορούσε να έχει ως αντικείμενο τη φύση, τη θάλασσα, τον ουρανό, τα πουλιά, το ηλιοβασίλεμα, το κάστρο, την πόλη: πράγματα μεταβαλλόμενα (τόσο οπτικά όσο και ηχητικά) ανάλογα με τις εποχές, τις ώρες της ημέρας, τις ιδιαίτερες συνθήκες.

Τόπος
Στο σχεδιασμό επενδύει κανείς σε δύο συνιστώσες: στον τόπο και στο πρόγραμμα. Ένα υλοποιημένο έργο εγκαθιστά μια συγκεκριμένη σχέση με έναν τόπο και θέτει σε λειτουργία ένα πρόγραμμα.
Το οικόπεδο βρίσκεται έξω από την οικιστική περιοχή της Μεθώνης, μιας όχι μεγάλης πόλης της Μεσσηνίας, στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο. Πριν να επιτραπεί η εκτός σχεδίου δόμηση, η περιοχή είχε ένα χαρακτήρα αμιγώς αγροτικό, που τον διατηρεί ακόμα σε μεγάλο βαθμό. Τα έντονα στοιχεία για έναν επισκέπτη είναι οι εκτεταμένες καλλιέργειες της ελιάς –ως παραγωγικής δραστηριότητας–, ο άμεσος ορίζοντας του κάστρου με το Μπούρτζι στο όριο της πόλης, ο αμέσως επόμενος ορίζοντας των νησιών που κυκλώνουν τον κόλπο, Σχίζα και Σαπιέντζα, και ο μακρινός ορίζοντας της θάλασσας του Ιονίου. Γύρω από το οικόπεδο υπάρχουν διάσπαρτα παραθεριστικά συγκροτήματα, που ως επί το πλείστον ακολουθούν παραδοσιακές μορφολογικές διαδρομές: επένδυση με πέτρα, κεραμοσκεπείς στέγες, ανοίγματα στο μέσο των τοιχοποιιών.
Το οικόπεδο είναι κατά κάποιον τρόπο ένα περιβόλι με ελαιόδεντρα. Χωρίς να υπάρχει αμιγώς αγροτουριστική προσέγγιση στη σύνθεση, η ιστορία αυτού του κτήματος δεν επέτρεπε το σχεδιασμό ενός κήπου, ούτε τον κατακερματισμό του περιβολιού σε ιδιωτικές περιοχές. Εξ ου και η μονοσήμαντη λύση του τοπίου - αγρού, δηλαδή, με μια έννοια, η απουσία σχεδιασμού του τοπίου. Οι σαφώς διακριτοί κτιριακοί όγκοι αναπτύσσονται σε ένα όσο το δυνατόν ανέπαφο αγροτικό τοπίο. Οι διάδρομοι στο έδαφος που οδηγούν στις εισόδους, λειτουργούν περισσότερο σαν στοιχείο προσανατολισμού και εισόδου στο σύμπλεγμα, παρά σαν κηποτεχνικό στοιχείο.

Πρόγραμμα
Το οικόπεδο έχει σχεδόν τρίγωνο σχήμα και μικρή κλίση. Αυτό έδωσε σαφείς κατευθύνσεις στην οργάνωση των κατοικιών. Κάθε μια από τις τρεις κατοικίες δεν στέκεται ούτε λειτουργεί μόνη της. Αυτός είναι και ο λόγος που το σύμπλεγμα δουλεύτηκε όλο μαζί, και όχι σαν ένα εκτεταμένο δίκτυο με παράθεση "follies" και φυσικά όχι σαν μια επανάληψη της ίδιας μονάδας.
Το πρόγραμμα όπως διαμορφώθηκε από τη σχεδιαστική έρευνα είναι απλό: 3 ανεξάρτητες κατοικίες με σύνολο 3 χώρους διημέρευσης (καθιστικό, κουζίνα, τραπεζαρία), 5 υπνοδωμάτια (10 κλίνες), τα αντίστοιχα λουτρά, 3 πισίνες, ένα υπόγειο για υποστήριξη (αποθήκη, πλυντήρια, ψυγεία κτλ.). Με τη μελέτη, ορίστηκαν μικρές μονάδες για κάθε μία από αυτές τις ενότητες (καθημερινά, υπνοδωμάτια, λουτρά, σκάλες, πισίνες κτλ.). Κάθε ενότητα οργανωνόταν σε μικρά ορθογώνια παραλληλεπίπεδα κουτιά, με σχετικά μικρές διαστάσεις. Τα κουτιά αυτά σταδιακά απέκτησαν ανοίγματα, ή κάποιες πλευρές τους ολόκληρες μετατράπηκαν σε ανοίγματα. Αυτό περιόριζε ίσως τις πιθανές επί μέρους χωρικές εμπειρίες στο εσωτερικό κάθε ενότητας, αλλά δημιουργούσε ένα αρκετά μεγάλο εύρος συνδυαστικών δυνατοτήτων: σαν να λύνει κανείς ένα σκακιστικό πρόβλημα, ξέροντας πόσο περιορισμένες είναι οι κινήσεις των πιονιών ή, σε πιο γεωμετρική αναλογία, σαν να παίζει ένα παιδί με ξύλινα τουβλάκια.
Οι παράμετροι που όρισαν το σύμπλεγμα ήταν πολύ συγκεκριμένες: η εσωτερική οργάνωση των διώροφων κατοικιών με τις δυνατότητες λειτουργίας, της θέας, του ηλιασμού, της ιδιωτικότητας κτλ. καθώς και η συνύπαρξη των τριών όγκων σε ένα κοινό εξωτερικό χώρο. Το θέμα έπαψε επομένως να αποτελεί μια επίλυση τριών μεμονωμένων κατοικιών, αλλά την επίλυση ενός πιο σύνθετου προγράμματος, όπου τα κενά ανάμεσα στις κατοικίες παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο και κατά κάποιο τρόπο οδηγούν τις επί μέρους επιλύσεις. Φυσικά σημαντικό θέμα ήταν να δημιουργηθούν ιδιωτικότητες χωρίς μάντρες ή τεχνητούς τρόπους στο έδαφος, αλλά συγχρόνως να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις κάθε μίας από τις 3 κατοικίες με ένα ενιαίο λεξιλόγιο.
Μπορεί να διαβάσει κανείς τη σύνθεση σαν μια αλληλουχία λειτουργιών ή όγκων ή σαν το προσεκτικό "χτίσιμο" διαφόρων κενών, ανάμεσα στις λειτουργίες.
Η γεωμετρική διαφοροποίηση των κατοικιών προσπάθησε να απαντήσει σε αυτά, ενώ οι εσωτερικές σκάλες και οι μικροί διάδρομοι βοήθησαν στην οργάνωση των χώρων, των ανοιγμάτων, του ηλιασμού και των εσωτερικών φυγών.

Οικοδομικά
Το συγκρότημα των τριών κατοικιών ακολουθεί μια συμβατική οικοδομική, στην οποία έχουν πλέον μεγάλη εμπειρία οι τεχνίτες στην Ελλάδα.
Επιλέχθηκε να μην χρησιμοποιηθούν επιτηδευμένα υλικά, ώστε να μην δυσκολευτούν τα συνεργεία και να μειωθεί το ρίσκο στη συντήρηση. Αντίθετα, μεγάλη προσοχή δόθηκε στην ακρίβεια της υλοποίησης των γεωμετριών και στην εφαρμογή των τελειωμάτων.
Ο φορέας των κτιρίων είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα, οι τοιχοποιίες από οπτοπλινθοδομή, οι εσωτερικές επιφάνειες είναι επιχρισμένες και στις εξωτερικές έχουν εφαρμοστεί συστήματα θερμομόνωσης. Οι δαπεδοστρώσεις, οι επενδύσεις των λουτρών και οι πισίνες γίνονται όλες με πλακίδια 0,60 × 1,20 (m), με έναν κάνναβο που διατρέχει όλο το κτίριο.
Τα κουφώματα είναι θερμοδιακοπτόμενα και τα υαλοστάσια, καθώς τα κτίρια κοιτούν δυτικά, είναι ενεργειακά, δίνοντας ένα πολύ ικανοποιητικό επίπεδο άνεσης στο σύμπλεγμα.
Αυτή η λιτότητα στην οικοδομική και την επεξεργασία ίσως βοηθάει στην αντίληψη των σχεδιαστικών επιλογών.

Κεντρική φωτογραφία: Γιώργης Γερόλυμπος