Κατασκευή "ιπτάμενου" προβόλου σε γυάλινη κατοικία στη Μεσόγειο

Το γραφείο Fran Silvestre Arquitectos ανέλαβε το σχεδιασμό μιας ιδιωτικής πολυτελούς κατοικίας στα Βόρεια προάστια της Valencia, στην Ισπανία. Το επίμηκες προσφερόμενο οικόπεδο έχει θέα στη Μεσόγειο στο βάθος, βρίσκεται ωστόσο εντός του αστικού ιστού. Έτσι, η επίτευξη της ιδανικής ισορροπίας μεταξύ απομόνωσης και εξωστρέφειας υπήρξε πρωταρχική επιδίωξη κατά το σχεδιασμό. Βασικό στόχο αποτέλεσε επίσης η προσαρμογή στο περιβάλλον και, συγκεκριμένα, το άνοιγμα στη θέα και στον κατάφυτο λόφο, καθώς και η παρακολούθηση των κλίσεων του οικοπέδου, που δημιουργούν υψομετρικές διαφορές της τάξης του ενός ορόφου. Το αποτέλεσμα αντανακλά υψηλή αισθητική και κομψότητα, ενώ η καθαρή γεωμετρία του κτιριακού όγκου αποτελεί αναφορά στις αξίες του μοντέρνου κινήματος, που ενσωματώνονται με κριτική ικανότητα και νεωτερικό πνεύμα.

Ιδιωτικότητα και εξωστρέφεια σε ιδανική ισορροπία
Το ήπιο μεσογειακό κλίμα και η εντυπωσιακή θέα της θάλασσας και της καταπράσινης πλαγιάς ενθαρρύνουν την υπαίθρια διαβίωση και τις ανάλαφρες αρχιτεκτονικές χειρονομίες. Οι αρχιτέκτονες επιλέγουν περιμετρικά υαλοστάσια με αφανή πλαίσια, καταργώντας σχεδόν το όριο μεταξύ του “μέσα” και του “έξω”. Την εντύπωση του χωρικού συνεχούς εντείνει και η χρωματική παλέτα, που κινείται σε λευκές αποχρώσεις, τόσο στους εσωτερικούς χώρους όσο και στις αυλές, αλλά και οι ενιαίες επιστρώσεις λευκού μαρμάρου, οι οποίες από τους κύριους χώρους συνεχίζονται σε βεράντες και εξωτερικά κλιμακοστάσια. Η διαφάνεια, που εισάγει τη θέα και το άπλετο μεσογειακό φυσικό φως, καταργεί συγχρόνως την ιδιωτικότητα, που υπόσχεται μια κυψέλη κατοίκησης, καθώς το κτίριο βρίσκεται σε ζώνη κατοικίας και οι διαφανείς του όψεις είναι διαπερατές στα βλέμματα των γειτόνων. Τη λύση σε αυτό το αδιέξοδο προτείνουν οι αρχιτέκτονες με την κατασκευή ενός στεγάστρου εν προβόλω, του οποίου το στατικό σύστημα είναι αφανές, ώστε να μένουν αδιάσπαστες οι γυάλινες προσόψεις. Το στέγαστρο είναι επίμηκες και καλύπτει όλο το μήκος του κτιρίου, δημιουργώντας ευχάριστα σκιασμένα περιβάλλοντα, εσωτερικά και εξωτερικά. Το ευφυές της επιλογής έγκειται στη διατομή του στεγάστρου, η οποία έχει σχήμα “Τ”. Ο κορμός του “Τ” συνθέτει το οριζόντιο δώμα, ενώ το “πέλμα” είναι μια κατακόρυφη επιφάνεια, που δημιουργεί ένα οπτικό φράγμα προς το γειτονικό οικόπεδο, χωρίς όμως να αποκλείει το φυσικό φωτισμό, ακόμα και από την πίσω πλευρά. Η μεσολάβηση των υαλοστασίων και η απόκρυψη του τρόπου στήριξης του στεγάστρου δημιουργούν την ψευδαίσθηση του ιπτάμενου προβόλου πάνω από τη λίθινη βάση στήριξης, ενσαρκώνοντας έτσι την κεντρική ιδέα του σχεδιασμού, όπως αυτή εμφανίζεται στα σκίτσα και στα προπλάσματα.

Επαναπροσδιορισμός του “διαφανούς κουτιού κατοίκησης” με μοντέρνες αναφορές
Προκειμένου να ανταποκριθούν στις επιταγές της θέας και του φυσικού φωτισμού, χωρίς να θυσιάσουν το αίσθημα ασφάλειας που καλείται να προσφέρει μια κατοικία, οι αρχιτέκτονες θέτουν εκ νέου το ζήτημα του “διαφανούς κουτιού κατοίκησης”. Η πρόκληση αυτή έχει δώσει στο παρελθόν αρχιτεκτονικά ορόσημα, όπως η οικία Farnsworth στο Illinois, και είναι εμφανές ότι η αρχιτεκτονική ομάδα αξιοποίησε στο έπακρο το δίδαγμα της εμβληματικής επίλυσης του Mies van der Rohe, που παραμένει υποδειγματική πολλές δεκαετίες μετά. Πρόκειται, λοιπόν, για παρόμοια περίπτωση του διαφανούς κελύφους μεταξύ δύο πλακών, το οποίο “ανοίγει” προς τη θέα και το φως, σε όλες τις κατευθύνσεις. Για την εξασφάλιση της ιδιωτικότητας και την ενσωμάτωση δικτύων και εγκαταστάσεων, προβλέπεται αδιάφανος πυρήνας στο μέσον της κάτοψης. Στην περίπτωση της οικίας Hofmann, ο πυρήνας εσωκλείει βοηθητικούς χώρους, όπως αποθήκευση, λουτρά, την κουζίνα και τους χώρους ύπνου, αλλά και διάφορες εγκαταστάσεις. Με τον τρόπο αυτό, οι χώροι διημέρευσης δεν θυσιάζουν τη μινιμαλιστική αισθητική και την κομψή λιτότητά τους, ενώ ο τρόπος στήριξης του στεγάστρου διατηρεί τη μεταφορά φορτίων στη στάθμη θεμελίωσης ένα μυστήριο. Ταυτόχρονα, η μεγάλη υψομετρική διαφορά κατά μήκος του οικοπέδου, λόγω της κλίσης της πλαγιάς του λόφου στον οποίο βρίσκεται, προσφέρει τις ιδανικές συνθήκες για τη διάταξη των χώρων σε δύο στάθμες, με την κατώτατη να καθίσταται ορατή μόνο από το επίπεδο του δρόμου. Έτσι, προσφέρεται ζωτικός χώρος, χωρίς να θυσιάζεται η καθαρή γεωμετρία της κεντρικής ιδέας.

Εν προβόλω στέγαση. Κατασκευαστικά στοιχεία

Το στέγαστρο της οικίας Hofmann ισοδυναμεί με μια ισχυρή αρχιτεκτονική χειρονομία, συνιστώντας ίσως το πιο εμπνευσμένο στοιχείο της κεντρικής ιδέας των αρχιτεκτόνων. Με τη χαρακτηριστική του διατομή και την έντονη παρουσία του, αναδεικνύει το κτίριο σε ορόσημο. Ταυτόχρονα, το οριζόντιο τμήμα του στεγάστρου διαμορφώνει το δώμα της κατοικίας. Προεξέχοντας έντονα στην πρόσοψη, δημιουργεί ευχάριστους, δροσερούς ημιυπαίθριους χώρους και σκιάζει τον εσωτερικό χώρο, προσφέροντας ένα άνετο περιβάλλον καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας, χωρίς να θυσιάζεται στο ελάχιστο η θέα.

Το κατακόρυφο τμήμα του στεγάστρου εξασφαλίζει την ιδιωτικότητα σε σχέση με τους γείτονες, ενώ παράλληλα προσφέρει την οπτική εντύπωση ευστάθειας στο σύνολο, του οποίου η στήριξη είναι αφανής. Με το λεπτό του πάχος και τη μεσολάβηση του διάφανου κελύφους, το στέγαστρο μοιάζει με ιπτάμενο λεπίδι, που αιωρείται πάνω από το γυάλινο όγκο. Για την επίτευξη των λεπτότατων διατομών, η δομή του στεγάστρου αποτελείται από δικτυώματα με μεταλλικές ράβδους και επένδυση πέτρας. Το στοιχείο αυτό συντελεί στον περιορισμό του βάρους και των μεγάλων διατομών στις θέσεις στήριξης. Το οριζόντιο σκέλος στηρίζεται σε μεταλλικά υποστυλώματα με εγκάρσιους συνδέσμους δυσκαμψίας, που καθίστανται αφανή, καθώς ενσωματώνονται στο αδιαφανές κέλυφος, στο κέντρο της ισόγειας στάθμης. Η μεταβίβαση των φορτίων από την οριζόντια πλάκα του στεγάστρου-δώματος πραγματοποιείται μέσω μεταλλικών δοκών τυπικής διατομής IPE, με μεγάλα στατικά ύψη, που τοποθετούνται κάτω από το δικτύωμα ανά τακτά διαστήματα. Οι δοκοί αυτές εσωκλείονται στην ψευδοροφή, με αποτέλεσμα να μην επηρεάζουν οπτικά την εντύπωση του λεπτότατου στεγάστρου. Για το κατακόρυφο τμήμα, που διαμορφώνεται ως ένα είδος ψηλού στηθαίου, επιλέγεται κοιλοδοκός τετραγωνικής διατομής με συνδετήρες, στοιχείο που παγιώνει την ευστάθεια της κατασκευής έναντι της βαρύτητας αλλά και της ανεμοπίεσης. Στο οριζόντιο τμήμα του στεγάστρου συναντώνται όλες οι στρώσεις θερμομόνωσης και στεγάνωσης, με θερμομονωτικό στρώμα πάχους 5 cm, ασφαλτόπανο μεταξύ γεωυφασμάτων, ελαφρομπετόν ρύσεων και αυτοεπιπεδούμενο κονίαμα, προκειμένου να διαμορφωθεί η τελική επιφάνεια. Τέλος, η επικάλυψη των φερόντων στοιχείων στο σύνολο της κατασκευής πραγματοποιείται με κονίαμα, ειδικό για θαλάσσιο περιβάλλον, όπου οι συνθήκες υγρασίας είναι δυσμενείς και ο κίνδυνος διάβρωσης του οπλισμού εμφανίζεται αυξημένος.