Μελέτη ανάπλασης της Πλατείας Ελευθερίας με κεντρικό στοιχείο το πράσινο

Η ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας αποσκοπεί στη δημιουργική ανάδειξη του σημαντικού ιστορικού φορτίου του συγκεκριμένου τόπου και παράλληλα στοχεύει στη δημιουργία ενός χώρου οικείου για μια ελεύθερη και προστατευμένη υπαίθρια παραμονή.
Η υπερίσχυση των πεζών στον πυρήνα της πλατείας και η επικράτηση του πρασίνου στις διαφορετικές εκδοχές του θα συμβάλουν θεαματικά στην αναβάθμιση του χώρου και στην αναγκαία μείωση της "έντασης" και της ηχορύπανσης που επικρατεί σήμερα στην περιοχή.
Μ' αυτό τον τρόπο η νέα Πλατεία Ελευθερίας θα πρωταγωνιστήσει σε μια προσπάθεια για "υγεία" στην πόλη, ως σύμβολο ανάδειξης της ανάγκης για αύξηση του εξαιρετικά χαμηλού ποσοστού πρασίνου (2,7 m² ανά κάτοικο), που διαθέτει σήμερα η Θεσσαλονίκη. Επιπροσθέτως, όλες οι ισχύουσες και προτεινόμενες πεζοδρομήσεις στην ευρύτερη περιοχή μελέτης (οδός Ρογκότη, οδός Καλαποθάκη κτλ.) θα αποκτήσουν ουσιαστικό νόημα, συμμετέχοντας σε ένα ολοκληρωμένο δίκτυο πεζοδρόμων, που θα αναδεικνύει το δημόσιο χώρο της πόλης.
H πλατεία, εμπεριέχοντας στη μνήμη της την ίδια την ιστορία της πόλης, επιδιώκει μέσω της πρότασης την αποκάλυψη και την επισήμανση σημαντικών, υπερτοπ­­ικής διάστασης, χαρακτηριστικών. Τόσο η αρχική της γεωμετρία, όσο και τα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν μέρος στο χώρο της Πλατείας Ελευθερίας και χαρακτήρισαν την ιστορία της πόλης ζητούν επιτακτικά μια ευκαιρία επανεμφάνισης τους στο προσκήνιο αυτής της νέας πλατείας. Η πλατεία αναπτύσσεται με ενιαία δαπεδόστρωση από το μέτωπο των κτιρίων στα ανατολικά μέχρι τα δυτικά και από το βόρειο μέτωπο μέχρι τη θάλασσα. Το κεντρικό τμήμα της προς τη λεωφόρο Νίκης παραμένει ελεύθερο από φυτεύσεις και ανοίγεται προς τη θέα της θάλασσας. Η δαπεδόστρωση αραιώνει καθώς συγκλίνει προς το κέντρο, αφήνο­ντας περιοχές της πλατείας με πράσινη εδαφοκάλυψη αλλά σε κάθε περίπτωση βατές. Το υλικό της δαπεδόστρωσης προβλέπεται να αποτελείται από φυσικούς λίθους, συγκεκριμένης γεωμετρίας και διαφορετικής υπόβασης –φυσικού ή τεχνητού υποβάθρου– ανάλογα με το τμήμα της ανάπλασης, στο οποίο χρησιμοποιούνται (δρόμοι, πλατεία, κεντρικός χώρος πρασίνου). Για τη διαμόρφωση της φυσικής υπόβασης στο τμήμα διείσδυσης του πρασίνου ακολουθούνται σύγχρονες τεχνικές επίλυσης, που διασφαλίζουν την επιτυχή άρδευση - επιβίωση του πρασίνου με την παράλληλη αναγκαία σταθερότητα του σκληρού τμήματος του δαπέδου.
Η τελική επιλογή του είδους των λίθων ορίστηκε βάσει των προβλεπόμενων σχετικών ευρωπαϊκών και εθνικών προδιαγραφών για υλικά δαπεδόστρωσης υπαίθριων δημόσιων χώρων και βάσει των επιθυμητών φυσικών χαρακτηριστικών του υλικού, με στόχο τη διαμόρφωση ενός λειτουργικού και οικολογικά ηθικού δημόσιου περιβάλλοντος.
Πρόθεση της πρότασης είναι η συμβολική "παράδοση" του συνόλου της πλατείας στους πεζούς και στόχος είναι να επιτευχθεί η "επικράτηση" των πεζών έναντι των αυτοκίνητων με προτάσεις υλικών και μικρογεωμετρικών χαρακτηριστικών της δαπεδόστρωσης, που θα διασφαλίζουν το επιθυμητό αποτέλεσμα της "κατά παρέκκλιση" όδευσης των αυτοκίνητων από τη "νέα" Πλατεία Ελευθερίας. Το μέγεθος και το πλήθος των λωρίδων κυκλοφορίας παραμένουν ανεπηρέαστα, ενώ, λόγω του νέου υλικού δαπεδόστρωσης των οδών και των τοπικών μικροδιαμορφώσεων –νησίδες οριοθέτησης της κίνησης των οχημάτων– που πραγματοποιούνται, διευκολύνεται η κίνηση των πεζών, αποφεύγεται στο μέτρο του δυνατού η κυκλοφορική φόρτιση και διευκολύνεται η κίνηση και η στάση των μέσων μαζικής κυκλοφορίας στην περιοχή.
Το πράσινο, στην πρόταση, γίνεται κεντρικό στοιχείο της σύνθεσης και σύγχρονο διακριτικό της πλατείας. Ως αποτέλεσμα συνδυαστικής μελέτης αρχιτεκτονικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού και ανάλυσης με τη βοήθεια κατάλληλων εξειδικευμένων υπολογιστικών εργαλείων, αποκτά ένα συμβολικό χαρακτήρα σύγχρονης μνημειοποίησης του φυσικού στοιχείου, που διαμορφώνεται βάσει αντικειμενικών λειτουργικών κριτήριων και δεν σκηνοθετείται για να αποτελεί απλά ένα "συνοδευτικό" αρχιτεκτονικών φιλοδοξιών· "δεν είναι ούτε τυπικό αστικό πράσινο ούτε μικρογραφία κήπου".
Μια ισχυρή συστάδα δένδρων σε κατάλληλη θέση οργανώνει τη λύση, ενισχύοντας τόσο το υφιστάμενο υψηλό πράσινο, όσο και τους υπόλοιπους περιβαλλοντικούς συντελεστές, χωρίς να διασπά την ενότητα της πλατείας.
Αναφορικά με την προτεινόμενη υψηλή βλάστηση στο κέντρο της πλατείας και με κυρίαρχο σκοπό την επίτευξη μιας συμπαγούς φυτικής μάζας, που θα μπορεί να κλαδεύεται και να δημιουργεί μια ενιαία παχιά σκιά, επιλέγονται δέντρα αειθαλή, συγκεκριμένου ύψους και μεγέθους, ώστε από τη μια να επιτυγχάνεται η ταχεία διαδικασία της αλληλοεπικάλυψης της κόμης τους και από την άλλη να επιτυγχάνεται το επιθυμητό αποτέλεσμα "υποδοχής" στο εσωτερικό της λόχμης της χειμερινής ηλιακής ακτινοβολίας, με την ταυτόχρονη προστασία κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών. Τα δέντρα φυτεύονται με αποστάσεις φύτευσης των 5 m και για την άρδευση επιλέγεται η τοποθέτηση υπόγειων σταλακτηφόρων αγωγών σε όλη την επιφάνεια. Το υπόγειο σύστημα εξυπηρετεί καλύτερα τις περιοχές, στις οποίες υπάρχουν δέντρα και χλοοτάπητας καθώς οι σωλήνες άρδευσης δεν είναι ορατοί. Για το υπόλοιπο κομμάτι επίσης επιλέγεται, ως ιδανική για τις απαιτήσεις του συγκεκριμένου έργου, η συνέχιση του υπόγειου συστήματος άρδευσης λόγω των πλεονεκτημάτων που διαθέτει.
Ο καθορισμός της γεωμετρίας του πρασίνου, όσον αφορά και στις τρεις διαστάσεις του χώρου, τελειοποιήθηκε μέσω της ανάλυσης των μετρικών δεδομένων, που πρόεκυψαν από εργαλεία αεροδυναμικής προσομοίωσης, από εργαλεία ανάλυσης των μετεωρολογικών δεδομένων της περιοχής και από εργαλεία θερμικής προσομοίωσης του υπαίθριου αστικού χώρου. Μ' αυτόν τον τρόπο το πράσινο παραμένει ένα ισχυρό σημείο - σημάδι του χώρου, αλλά συγχρόνως δεν αγνοεί τις αναγκαίες λειτουργίες, που οφείλει να προσφέρει ως πράσινο. Προστατεύει αποτελεσματικά τους επισκέπτες από τον ήλιο κατά τη διάρκεια της ημέρας και τη νύχτα μετατρέπεται, με τον έντονο φωτισμό, σε έναν ασφαλή αστικό δημόσιο χώρο. Με την κατάλληλη επιλογή του είδους και της γεωμετρίας των δέντρων, αυτή η κεντρική συστάδα διασφαλίζει τη συνεχή οπτική παρουσία της καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και ταυτοχρόνως ρυθμίζει την επιθυμητή, ανάλογα με την κάθε εποχή του χρόνου, διείσδυση της ηλιακής ακτινοβολίας στον προστατευμένο χώρο που δημιουργεί. Το καλοκαίρι, η συστάδα, με την προκαθορισμένη γεωμετρία της υποδέχεται την ευχάριστη "μπουκαδούρα" του Θερμαϊκού κόλπου, ενώ το χειμώνα προστατεύει τους επισκέπτες της από το "Βαρδάρη", με το χαμήλωμα της βλάστησης στο βορειοδυτικό ανάπτυγμα της.
Παράλληλα, το πράσινο υπάρχει στην πρόταση με διαφορετική ένταση και στο "δάπεδο" της πλατείας. Το προτεινόμενο δάπεδο, αποτελούμενο από το συνδυασμό χαμηλής βλάστησης και τεμαχίων φυσικού λίθου, διαμορφώνεται για να εξυπηρετήσει το ρόλο που διαθέτει ως υπαινικτική υπόμνηση της πολεοδομικής ιστορίας του χώρου (της "εγκλωβισμένης" ιστορικότητας της περιοχής), αλλά ταυτόχρονα διαθέτει και όλες τις φυσικές ιδιότητες, που μπορούν να λειτουργήσουν ευεργετικά για το επιβαρυμένο αστικό κλίμα της Θεσσαλονίκης. Τα επιλεγόμενα υλικά της δαπεδόστρωσης διαθέτουν κατάλληλους δείκτες θερμικής μάζας, θερμοχωρητικότητας και ανακλαστικότητας με στόχο να διαμορφώνουν ένα φιλικό και άνετο, οπτικά και θερμικά, μικρόκλιμα σε όλον τον χώρο. Παράλληλα, η επιδιωκόμενη βελτίωση του μικροκλίματος συμβάλλει σημαντικά και στη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας του κοντινού δομημένου περιβάλλοντος, έχοντας τη δυνατότητα να μειώσει έως και 30% το ψυκτικό φορτίο των κτισμάτων περιμετρικά της πλατείας.