Αποκατάσταση διατηρητέου κτιρίου και νέα χρήση ως παράρτημα μουσείου, πολιτιστικό, εκπαιδευτικό κέντρο αρχαιολογικού χώρου Ελευσίνας

Το οικόπεδο της οικίας Αδάμ αγοράστηκε το 1925 με χρήματα που είχαν δοθεί αρχικά από την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία στην οικογένεια Αδάμ ως αντάλλαγμα για την απόκτηση κτιρίου και καταστήματος που βρισκόταν στη θέση του, υπό ανασκαφή τότε, Τελεστηρίου της Ελευσίνας, δηλ. στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Βάσει φωτογραφικών τεκμηρίων η κατασκευή της οικίας είχε πιθανότατα ολοκληρωθεί το 1927.
Το διώροφο κτήριο επί της οδού Νικολαΐδου 29 και Περικλέους τοποθετείται σε οικόπεδο έκτασης 444,97 μ2 στο νοτιοανατολικό πέρας του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας. Ο όγκος του, ορθογωνίου σχήματος, κτιρίου καλύπτει μικρό μέρος της γωνίας του οικοπέδου (79,18 μ2). Ο αύλειος χώρος έχει πρόσβαση από την οδό Περικλέους και περιβάλει το κτήριο κατά μήκος της δυτικής και της βόρειας πλευράς του
Η οικία παρέμεινε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Αδάμ μέχρι την αναγκαστική απαλλοτρίωσής της από το Δημόσιο, το 1979. Επί μέρους μετασκευές και μετατροπές πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και αργότερα στην δεκαετία του 1960. Ένα υπόγειο καταφύγιο με έξοδο στην πίσω αυλή μέσω λίθινης σκάλας κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1940.
Στα 1960, πιθανότατα, καταργήθηκε η νότια, δεύτερη, είσοδος της οικίας και μετατράπηκε σε άνοιγμα παραθύρου.
Το κτίριο είναι διώροφο με είσοδο από την οδό Νικολαΐδου. Στο ισόγειο όλοι οι χώροι αναπτύσσονται γύρω από έναν κεντρικό διάδρομο. Δύο χώροι κυρίων χρήσεων βλέπουν προς τις οδούς Νικολαΐδου και Περικλέους και δύο βοηθητικοί (κουζίνα, λουτρό) βλέπουν πίσω προς την αυλή, που σήμερα γειτνιάζει με τον αρχαιολογικό χώρο.
Ο όροφος έχει τρείς κυρίως χώρους στην ίδια διάταξη με το ισόγειο ως προς τη νότια πλευρά, ενώ διαφοροποιείται η κάτοψη της βόρειας πλευράς όπου τοποθετείται ένα μεγάλο δωμάτιο (σαλόνι) του piano nobile, το οποίο βλέπει στην οδό Νικολαΐδου και στην αυλή της οικίας κατά τη βόρεια και τη δυτική πλευρά του. Το ισόγειο και ο όροφος επικοινωνούν μέσω του κεντρικού ξύλινου κλιμακοστασίου.
Οι φέροντες τοίχοι είναι από λιθοδομή, ενώ οι εσωτερικοί διαχωριστικοί από οπτοπλινθοδομή με συμπαγείς οπτόπλινθους. Τα πατώματα είναι ξύλινα με φέροντα σκελετό από ξύλινους πατοδοκούς. Στην κάτω επιφάνειά τους διαμορφώνονται οι οροφές από μπαγδατί με οροφοκονίαμα. Τα κουφώματα είναι ξύλινα με ξύλινες κάσες, τα σκούρα είναι γαλλικού τύπου και οι εσωτερικές πόρτες ταμπλαδωτές. Η στέγη είναι ξύλινη, τετράριχτη με επικεράμωση με βυζαντινά κεραμίδια. Ο μικρός εξώστης είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα και στηρίζεται σε μπετονένια φουρούσια.
Η χρονολόγηση του κτιρίου μετά το 1925 το εντάσσει σε μια περίοδο που ο κλασικισμός εξακολουθεί να επικρατεί στις μεσοαστικές μονοκατοικίες ή διπλοκατοικίες. Είναι ο λεγόμενος όψιμος κλασικισμός με στοιχεία του αναγεννησιακού μανιερισμού και του γαλλικού μπαρόκ (κοσμήματα, κυμάτια γείσων, πλαίσιο  παραθύρου).
Στην οικία Αδάμ απαντώνται τα τυποποιημένα στοιχεία της αρχιτεκτονικής του κλασικισμού:
• Η οριζόντια διάρθρωση του κτιρίου η οποία τονίζεται από την παρουσία δύο γείσων, ενδιάμεσο και άνω γείσο.
•  Η κλασική αναλογία της πρόσοψης του διώροφου κτιρίου με τρείς κατακόρυφους άξονες ανοιγμάτων, διαίρεση σε τρία μέρη, όπου το κεντρικό είναι σε πλάτος περίπου το διπλάσιο από τα πλάγια τμήματα.
Ως προς την τυπολογία της κάτοψης η διάταξη είναι τυπική των κατοικιών στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. με τα δωμάτια να αναπτύσσονται εκατέρωθεν ενός κεντρικού διαδρόμου (χώλλ), τόσο στο ισόγειο όσο και στον όροφο.
Η είσοδος για τους δύο ορόφους είναι κοινή από την οδό Νικολαΐδου, ενώ υπάρχει και μια δεύτερη βοηθητική είσοδος από την αυλή. Ένα κεντρικό ξύλινο κλιμακοστάσιο που φωτίζεται από μεγάλο άνοιγμα στα δυτικά οδηγεί στον αόροφο.
Χρησιμοποιούνται παραδοσιακές μέθοδοι για τις χονδροκατασκευές, ενώ στις πλαστικές λεπτομέρειες εφαρμόζονται τα τραβηχτά κονιάματα.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ
Το κτίριο παρουσίαζε δομικά προβλήματα πριν την ανακαίνισή του, όπως, διαγώνιες ρηγματώσεις τοιχοποιιών και θριγκού (γείσου επίστεψης) λόγω σεισμικής δράσης καθώς και απώλεια του συνδετικού κονιάματος στις μικτές αργολιθοδομές, ιδιαίτερα στα κατώτερα τμήματα τους. Παραμορφώσεις και βυθίσεις της στέγης μαρτυρούν προβλήματα και στον φέροντα οργανισμό της.
Ως προς τα οικοδομικά προβλήματα διαπιστώθηκαν έντονα φαινόμενα διαβρώσεως και αποσάθρωσης των επιχρισμάτων λόγω υγρασιών, προερχόμενων από τη διείσδυση ομβρίων στη στέγη, τόσο στις οροφές όσο και στις επιφάνειες των τοίχων του ορόφου και του ισογείου. Τα τραβηχτά κυμάτια των όψεων (γείσα, πλαισίωση παραθύρων) ήταν κατεστραμμένα και τα ελάχιστα σωζόμενα κατά θέσεις ήταν σε κακή κατάσταση. Το ενδιάμεσο γείσο ήταν κατεστραμμένο κατά το μεγαλύτερο μέρος του. Στο εσωτερικό, οι οροφές ήταν απογυμνωμένες από κονίαμα κατά θέσεις με αποτέλεσμα να έχουν αποκαλυφθεί τμήματα των διαβρωμένων από υγρασία οροφοπήχεων.
Τα κουφώματα, Γαλλικού τύπου τζαμιλίκια και φεγγίτες καθώς και τα ξύλινα σκούρα στο ισόγειο και τον όροφο ήταν πολύ διαβρωμένα. Αντίθετα οι εσωτερικές ταμπλαδωτές πόρτες ήταν σε σχετικά καλή κατάσταση. Οι μεταλλικές κατασκευές, τα σιδερένια στοιχεία του κιγκλιδώματος είναι έντονα οξειδωμένα ενώ η σιδερένια αυλόπορτα που σώζει μόνο δύο από τα τέσσερα φύλλα της είναι πολύ διαβρωμένη
Η οικία Αδάμ μετά τις εργασίες αποκατάστασης απέκτησε δημόσιο χαρακτήρα, εφόσον θα φιλοξενεί δραστηριότητες που συνδέονται με την προβολή του κεντρικού αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας, αλλά και άλλες εκπαιδευτικές δράσεις.
Όλες οι επεμβάσεις αποκλείουν την αλλοίωση της χαρακτιριστικής αρχιτεκτονικής του κτιρίου και του διακόσμου του.
Ως προς τη μορφολογική διάρθρωση των όψεων η μελέτη πρότεινε την ανάκτηση της αρχικής  μορφής  του  κτιρίου,  βάσει  των  φωτογραφικών  τεκμηρίων  και  των σωζόμενων ιχνών (γείσα, πλαίσια εξωτερικών ανοιγμάτων, γωνιακές παραστάδες) . Στους εσωτερικούς χώρους έγιναν μόνον οι απολύτως αναγκαίες διαρρυθμίσεις για την εξασφάλιση της σύγχρονης λειτουργίας του ως πολιτιστικό- εκπαιδευτικό κέντρο του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας.
Συγκεκριμένα: στο ισόγειο καθαιρέθηκε ο διαχωριστικός τοίχος από οπτοπλινθοδομή μεταξύ των δύο χώρων στα Νότια προκειμένου να επεκταθεί ο χώρος των WC κατά 0.80 μ. ώστε να εξασφαλιστεί τόσο η πρόσβαση των ΑΜΕΑ όσο και ο απαιτούμενος χώρος των WC. Ο χώρος της κουζίνας (Α4) θα λειτουργεί ως μικρό παρασκευαστήριο. Ο χώρος (Α1) στα δεξιά της εισόδου προορίζεται για την εγκατάσταση πολυμέσων του προγράμματος my Eleusis. Ο χώρος (Α2) στα αριστερά θα λειτουργήσει ως αίθουσα εκπαιδευτικών δράσεων για 12 άτομα.
Καμία αλλαγή δεν προτείνεται στη διαρρύθμιση του α’ ορόφου. Η μεγάλη αίθουσα (Α5) θα λειτουργήσει ως αίθουσα διαλέξεων και μπορεί να φιλοξενεί έως 24 άτομα. Η αίθουσα (Α6) θα λειτουργεί ως χώρος προβολών για 15 άτομα. Τέλος, στον χώρο (Α7) χωροθετείται το Γραφείο διαχείρισης και φύλαξης αναλωσίμων, πληροφοριακού και εκπαιδευτικού υλικού, και εξοπλισμού για εκπαιδευτικές δράσεις.
Δομικές επεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν, αφενός για την αποκατάσταση των ζημιών του Φ.Ο. και αφετέρου για την αντικατάσταση ή επισκευή στοιχείων της ξύλινης στέγης από νέα, με ξύλο ελάτης σε σχέδιο όμοιο με εκείνα της υφιστάμενης. Αποκαταστάθηκε εν μέρει ο σκελετός των ξύλινων δαπέδων που ήταν πολύ διαβρωμένα και επισφαλή.
Οι οικοδομικές επεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν ήταν οι εξής:
Καθαίρεση των διαβρωμένων επιχρισμάτων των εσωτερικών χώρων και η αντικατάσταση τους με νέα ενισχυμένα επιχρίσματα.
Η συντήρηση, τοπικές επισκευές και κυρίως οι συμπληρώσεις του ενδιάμεσου γείσου και του γείσου επίστεψης του ορόφου. Η ανάκτηση των κατεστραμμένων τραβηχτών κυματιοφόρων τμημάτων του ενδιάμεσου γείσου και η συμπλήρωση του θριγκού και των γωνιακών παραστάδων από εξέχον επίχρισμα.
Η αποκατάσταση και συντήρηση της ξύλινης οροφής, των οροφοκονιαμάτων, καθώς και η συντήρηση του ζωγραφικού και πλαστικού διακόσμου βάσει των προτάσεων της εγκεκριμένης Μελέτης Συντήρησης (2012).
Η καθαίρεση των διαβρωμένων επιχρισμάτων στις επιφάνειες των όψεων και η αντικατάστασή τους από νέα, καθώς και η κατασκευή νέων ενισχυμένων επιχρισμάτων στις απογυμνωμένες επιφάνειες των τοίχων.
Η απομάκρυνση των νεότερων χρωματισμών και ο επαναχρωματισμός των όψεων και των εσωτερικών τοίχων με τα αρχικά χρώματα μετά από έρευνα.
Τα πλαίσια των παραθύρων, τα γείσα και οι παραστάδες χρωματίστηκαν στον τόνο του ελεφαντοστού. Τα κουφώματα σε απόχρωση γκρι- μπλε.
Η συμπλήρωση των ακροκεράμων που λείπουν, η συντήρηση και ο καθαρισμός των υφιστάμενων ακροκεράμων, καθώς και η συντήρηση και συμπλήρωση των κεραμιδιών της στέγης με όμοιά τους βυζαντινά κεραμίδια.
Ως προς τα μαρμαρικά συμπληρώθηκε το μεταγενέστερο μαρμάρινο θύρωμα της εισόδου, ενώ αντικαταστάθηκαν οι μαρμάρινες ποδιές.
Τα επισφαλή και διαβρωμένα εξωτερικά ξύλινα κουφώματα αντικαταστάθηκαν (παράθυρα, μπαλκονόπορτες) από νέα, ίδιας μορφής, υλικού και διαστάσεων με τα υφιστάμενα. Τα εσωτερικά (ταμπλαδωτές θύρες) διατηρήθηκαν μετά από συντήρηση και επισκευή. Νέες ξύλινες θύρες εισόδου, κατασκευάστηκαν για την ανατολική και δυτική όψη. Η κύρια θύρα εισόδου είναι ξύλινη και το σχέδιο της ακολουθεί εκείνο της αρχικής κατασκευής.
Ως προς τις μεταλλικές κατασκευές ήταν απαραίτητη η συντήρηση και επισκευή των σιδερένιων στοιχείων του κιγκλιδώματος, καθώς και η επισκευή και συμπλήρωση της σιδερένιας αυλόπορτας με νέα στοιχεία ίδιου σχεδίου.
Τέλος πραγματοποιήθηκε νέα διαμόρφωση του αύλειου χώρου του κτιρίου και εξασφαλίστηκε σύνδεσή του με τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας (Σχ. 8). Το έργο διαμόρφωσης περιλαμβάνει :
α. Τη νέα περίφραξη και τον ανασχεδιασμό της παλαιότερης περίφραξης.
β. Τη διαμόρφωση των χώρων κίνησης και στάσης των επισκεπτών με επιλογή δύο διαφορετικών επιστρώσεων (πλακάκι, χαλίκι/βότσαλο).
γ. Τη διαμόρφωση χώρου καθιστικών με θέα προς τον Αρχαιολογικό Χώρο για τους επισκέπτες του πληροφοριακού κέντρου που θα φιλοξενείται στην «οικία Αδάμ».
δ. Την εκτεταμένη φύτευση του οικοπέδου τόσο στα Βόρεια όσο και στα Δυτικά για την εξασφάλιση σκίασης αλλά και δροσιάς/βελτίωση του μικροκλίματος.