"Ξενώνας Αργαλειός" στη Δονούσα

Ο μικρός αυτός ξενώνας αποτελεί το πρώτο πραγματοποιημένο κτιριακό έργο της Άνκας Αρβανιτίδη, μέλους της αρχιτεκτονικής ομάδας ecual. Αποτελείται από 4 σπίτια (2 δίχωρα και 2 στούντιο), 1 ημιυπόγειο πλυσταριό και την υποχρεωτική από τον ΕΟΤ ρεσεψιόν, η οποία στη συνέχεια μεταμορφώθηκε σε εργαστήρι αργαλειού. Μια από της πιο δύσκολες προκλήσεις του σχεδιασμού ήταν η επιθυμία του ιδιοκτήτη να χωρέσουν τα παραπάνω σε 100-150 m². Τελικά το συνολικό εμβαδό του ακινήτου μετρά μόλις 135 m² χωρίς να χάνει σε λειτουργικότητα και ποιότητα.
Ο ξενώνας βρίσκεται στο Σταυρό, το μεγαλύτερο οικισμό και ταυτόχρονα το λιμάνι της μικρής Δονούσας. Η τουριστική ανάπτυξη στο νησί ήταν ραγδαία με δεκάδες "ενοικιαζόμενα" να έχουν χτιστεί, ειδικά στο Σταυρό. Τα νέα κτίρια έχουν κατά πολύ ξεπεράσει σε αριθμό τα παλιά, αλλοιώνοντας αναπόφευκτα το αυθεντικό κυκλαδίτικο τοπίο. Έτσι, το βασικό άξονα της εν λόγω αρχιτεκτονικής μελέτης αποτέλεσαν χειρισμοί για μια διακριτική αναβίωση της μνήμης ενός κυκλαδίτικου οικισμού. Με άλλα λόγια το κύριο αρχιτεκτονικό μέλημα ήταν να δημιουργηθεί ένα σύνολο που να μη μοιάζει με τυπικό τουριστικό συγκρότημα αλλά να αποτελεί οργανικό μέρος του ευρύτερου τοπίου που στην προκειμένη είναι ένας οικισμός. Αυτό συμβάδιζε με την επιθυμία του ιδιοκτήτη για δημιουργία κτιρίων με παραδοσιακό ύφος, που θα έχουν περισσότερο την ατμόσφαιρα της κατοικίας παρά χώρου προσωρινής φιλοξενίας, ώστε ο κάθε επισκέπτης να νοιώθει σαν στο σπίτι του και να έχει τις αντίστοιχες ανέσεις.
Το πρώτο βήμα της προμελέτης αποτέλεσε η έρευνα της υπό εξαφάνιση λαϊκής Δονουσιώτικης αρχιτεκτονικής, ώστε να σχεδιαστούν χώροι που συνδυάζουν τις παραδοσιακές με τις σύγχρονες αρχές δόμησης μιας κατοικίας. Για παράδειγμα έπρεπε να βρεθεί χρυσή τομή ανάμεσα στα πλέον χαρακτηριστικά για τις Κυκλάδες μικρά ανοίγματα με την ανάγκη για ένα ηλιόλουστο εσωτερικό χώρο που επιπλέον να προσφέρει θέα. Αυτό το αρχιτεκτονικό παιχνίδι με την παράδοση γίνεται και προς αποφυγή σκέτης μίμησης.
Καθοριστική για την τελική εξωτερική μορφή του συγκροτήματος ήταν η παρατήρηση ότι τα παλιά σπίτια του τόπου αποτελούνται αποκλειστικά από μονώροφους όγκους, οι οποίοι σχηματίζουν ένα ανθρωπογενές τοπίο όπου κυριαρχούν οριζόντιες γραμμές. Οι όγκοι συνδέονται ακανόνιστα μεταξύ τους αφού χτίζονταν προοδευτικά ακολουθώντας τις ανάγκες και τις δυνατότητες της οικογένειας. Το χαμηλό ύψος του νέου κτιρίου θεωρήθηκε επίσης απαραίτητο ώστε να μην κλείσει η θέα του γείτονα.
Άλλο μορφολογικό παραδοσιακό στοιχείο που επηρέασε την εξωτερική όψη του νέου κτιρίου είναι η συμμετρική πρόσοψη με την είσοδο στη μέση και δυο παράθυρα εκατέρωθεν. Το έντονο πράσινο χρώμα στα κουφώματα υπήρξε επίσης τυπικό για το νησί, καθώς και η "κουτσομπόλα" - η έξυπνη πόρτα εισόδου η οποία μπορεί να ανοίγει από τη μέση και πάνω λειτουργώντας και ως παράθυρο. Λεπτομέρειες της εσωτερικής διαμόρφωσης, όπως οι πατητές τσιμεντοκονίες, τα υπερυψωμένα χτιστά κρεβάτια και χτιστές κουζίνες με μαρμάρινους πάγκους και κουρτίνες αντί για ντουλάπια, μεταφέρουν την παραδοσιακή ατμόσφαιρα και μέσα. Η εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων όμως δεν ακολουθεί τον παραδοσιακό κανόνα με τη σάλα στην πρόσοψη, αλλά δόθηκε προτεραιότητα στη λειτουργικότητα και σε υπνοδωμάτια με θέα. Όλα τα μπάνια έχουν επίσης χτιστούς νιπτήρες και ντουζιέρες και είναι εξολοκλήρου επιχρισμένα με λουλακί τσιμεντοκονία, χρώμα χαρακτηριστικό στην κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική. Τη διακόσμηση και την επίπλωση επιμελήθηκε με μεγάλη ευαισθησία η υπεύθυνη του ξενώνα και υφάντρα, Πλουμίτσα Φαρατζή. Στην μικρή ρεσεψιόν βρέθηκε χώρος για τον αργαλειό της, ο οποίος έδωσε και το όνομα στον ξενώνα. Τα υπόλοιπα (όχι χτιστά) έπιπλα, είναι ως επί το πλείστον παλιά ξύλινα, τα οποία έχουν σωθεί από "θάνατο" στα σκουπίδια και αναπαλαιώθηκαν. Συνοδεύονται από διακοσμητικά δημιουργήματα από το "Μistake Worksop" το οποίο παλαιότερα είχε την έδρα του στη Δονούσα (λεγόταν τότε "Μέλι").
Η θερμική άνεση στο εσωτερικό επιτυγχάνεται με απλές (παθητικές) μεθόδους όπως πέργκολες από κορμούς καστανιάς στη νότια όψη και μικρά ανοίγματα στη βόρεια όψη, τα οποία ρυθμίζουν το φυσικό δροσισμό των χώρων. Κλιματιστικά δεν υπάρχουν, τόσο για αισθητικούς όσο και για περιβαλλοντικούς λόγους και ο επιπλέον δροσισμός γίνεται με τη βοήθεια ανεμιστήρων οροφής. Για τη θέρμανση το χειμώνα στα δίχωρα σπιτάκια έχουν τοποθετηθεί ξυλόσομπες. Ωστόσο ο νότιος προσανατολισμός σε συνδυασμό με τα βορεινά ανοίγματα, τη σκίαση και τη μόνωση μειώνουν αισθητά τις ενεργειακές ανάγκες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Έμφαση δόθηκε στη διαμόρφωση εξωτερικών χώρων. Οι μεγάλες βεράντες λειτουργούν ως προέκταση του κάθε σπιτιού, ως ένα υπαίθριο σαλόνι με απρόσκοπτη θέα προς το πέλαγος στο οποίο μπορούν να χωρέσουν μεγάλες παρέες. Η κεντρική εξωτερική σκάλα που διασχίζει διαγώνια το συγκρότημα αποτελεί ωστόσο το βασικό στοιχείο που δίνει τον επιθυμητό χαρακτήρα ενός κυκλαδίτικου οικισμού στο συγκρότημα. Έχει σχεδιαστεί ώστε να θυμίζει ένα σοκάκι. Αποτελεί έναν ημι-ιδιωτικό άξονα που αναζωογονεί το ρυμοτομικό ιστό του οικισμού, συνδέοντας δύο αποκομμένους δρόμους και παράλληλα συμβάλλοντας στην ένταξη του όγκου στον ιστό αυτό, οπτικά και πολεοδομικά. Κατά μήκος του σχεδιάστηκαν μικροσκοπικές πλατείες και πάγκοι που προσκαλούν τον περαστικό για μια στάση. Η σκάλα-σοκάκι αποτελεί στοιχείο αρχιτεκτονικής εξωστρέφειας του συνόλου, ενώ οι μεγάλες βεράντες εξασφαλίζουν την ιδιωτικότητα στους εκάστοτε επισκέπτες. Έτσι ο "Αργαλειός" προσφέρει πολλαπλές ποιότητες υπαίθριων και ημιυπαίθριων χώρων ανάλογα με την κοινωνική διάθεση του καθενός.
Η μελέτη εφαρμογής, ειδικά στην τελική φάση της κατασκευής, έγινε σε μεγάλο βαθμό με σχέδια ή σκίτσα στο χέρι καθώς και με επιτόπιες αποφάσεις, πράγμα το οποίο αποτυπώνεται στον "χειροποίητο" χαρακτήρα του συνόλου, γιατί είναι πιο κοντά στον τρόπο που χτίζονταν τα παλιά κυκλαδίτικα σπίτια.