Αμαξοστάσιο του μετρό στη Θεσσαλονίκη

Στη συμβολή των οδών Ερυθρού Σταυρού και Ποσειδώνος του δήμου Πυλαίας, το υπόγειο δίκτυο "αναδύεται" δυναμικά στον πολεοδομικό ορίζοντα, μέσα από την κατασκευή ενός σύνθετου και πολυμορφικού συγκροτήματος.

Χωροθέτηση

Η κτιριακή υποδομή στο σύνολό της υποστηρίζει περίπου 600 θέσεις εργασίας και εμπεριέχει το σύνολο των λειτουργιών, που απαιτούνται για τη διαχείριση, τη λειτουργία και τη συντήρηση ενός σύγχρονου συστήματος αυτόματης διακίνησης συρμών, οργανώνοντας τις απαιτούμενες χρήσεις γύρω από:
· ένα σύνθετο δίκτυο τροχιών, το οποίο τροφοδοτεί τις σήραγγες της πόλης,
· ένα εσωτερικό δίκτυο κίνησης οχημάτων, που συνδέεται με το εξωτερικό οδικό δίκτυο μέσω δύο κύριων εισόδων, και
· ένα ασφαλές εσωτερικό σύστημα πεζής κυκλοφορίας εργαζομένων, το οποίο οργανώνει διακριτές πορείες πεζών .
Η ιδιαιτερότητα κατασκευής του συγκροτήματος έγκειται στο γεγονός ότι η επίπεδη επιφάνεια του διαθέσιμου οικοπέδου (50.000 m²) δεν επαρκούσε για να φιλοξενήσει τις απαιτούμενες λειτουργίες συνεργείων και συντήρησης. Σύμφωνα με διεθνείς νόρμες, η ελάχιστη απαιτούμενη επιφάνεια οικοπέδου για την ανάπτυξη των αναγκαίων λειτουργιών ομοεπίπεδα, για τον ίδιο αριθμό συρμών, ορίζεται σε επιφάνεια 100 περίπου στρεμμάτων, δηλαδή διπλάσια από τη διαθέσιμη. Ως εκ τούτου, οι βασικές λειτουργίες χωροθετήθηκαν σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα, που συνδέθηκαν μεταξύ τους με ανηφορικές τροχιές για τους συρμούς και συνδετήριες γέφυρες για τις κτιριακές υποδομές. Η υψομετρική διαφορά τροχιάς των 6 m ανάμεσα στα κύρια επίπεδα, όπου καταλήγει η επιδομή, αποτελεί πρώτη παγκόσμια πρακτική.
Η διαμόρφωση του οικοπέδου, μέσω διαδοχικών αναβαθμών, είχε ως αποτέλεσμα την οργάνωση δύο επιμέρους κυρίαρχων συγκροτημάτων: το συγκρότημα των συνεργείων (συγκρότημα 1) και το συγκρότημα σταβλισμού, κέντρου ελέγχου λειτουργίας και διοίκησης (συγκρότημα 2), τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με μεταλλική πεζογέφυρα, που εξυπηρετεί την κίνηση των εργαζομένων.
Στον περιβάλλοντα χώρο, οι διαθέσιμες διαδοχικές βαθμίδες εκσκαφής μεταξύ των αναβαθμών, του οδικού δικτύου και των επιφανειών της σιδηροδρομικής επιδομής διαμορφώνονται ως χώροι πρασίνου. Τοπικά, εισχωρούν μέχρι το κυρίως σώμα των συγκροτημάτων και επεκτείνονται στα οριζόντια δώματα, δημιουργώντας χώρους ανάπαυσης για τους εργαζόμενους.

Λειτουργική και κατασκευαστική διάρθρωση

Συγκρότημα 1
Στο συγκρότημα των συνεργείων καταλήγουν 10 τροχιές συρμών, ενώ στα δύο κύρια επίπεδά του οργανώνονται τα συνεργεία επισκευών, καθώς και ο διώροφος χώρος στάθμευσης, που αναπτύσσεται υπογείως, με 310 θέσεις οχημάτων και 100 θέσεις δίκυκλων, άμεσα προσπελάσιμος από το εσωτερικό οδικό δίκτυο. Η ανάγκη γεφύρωσης μεγάλων ανοιγμάτων στους χώρους των συνεργείων οδήγησε στην κατασκευή δυο αλληλοτεμνόμενων καμπυλόμορφων τοξωτών κατασκευών, ασύμμετρης χάραξης, ιδιαίτερης πλαστικότητας και χαρακτήρα, με άνοιγμα γεφύρωσης περίπου 40 m. Δυτικά και βόρεια των μεταλλικών κελυφών, αναπτύσσονται -με συμβατική κατασκευή οπλισμένου σκυροδέματος- τα εργαστήρια, οι χώροι των ανταλλακτικών, και τα γραφεία της διεύθυνσης Θεσσαλονίκης.

Πεζογέφυρα
Η μεταλλική πεζογέφυρα χωροθετείται επάνω από κλάδο του εσωτερικού οδικού δικτύου, ο οποίος οδηγεί στην επάνω στάθμη του υπόγειου χώρου στάθμευσης, πλευρικά της εισόδου των συρμών από το δίκτυο. Εδράζεται σε κυκλικές βάσεις από οπλισμένο σκυρόδεμα (podium), πλευρικά του δρόμου, και συνδέει τη στάθμη υποδοχής των συνεργείων και των γραφείων του συγκροτήματος 1, με την υποδοχή του κέντρου ελέγχου λειτουργίας του συγκροτήματος 2.

Συγκρότημα 2
Εγκάρσια τοποθετημένο στο συγκρότημα εναπόθεσης συρμών και οργανικά συνδεδεμένο με αυτό, χωροθετείται το "κτίριο-γέφυρα" του συγκροτήματος 2, όπου στεγάζεται το κέντρο ελέγχου λειτουργίας όλου του συστήματος του μετρό Θεσσαλονίκης, αλλά και το κέντρο ελέγχου του αμαξοστασίου. Διαθέτει πανοραμική θέα προς την κύρια είσοδο των συρμών, μέσω κεκλιμένου εξωτερικού διώροφου υαλοπετάσματος ειδικών προδιαγραφών, κατάλληλου για την ακουστική θωράκιση του χώρου. Εξωτερικά, επενδύεται με πετάσματα αλουμινίου κόκκινης απόχρωσης, επιλογή που παραπέμπει σημειολογικά στο ρόλο της "καρδιάς" του συστήματος. Περιμετρικά της αίθουσας των χειριστών λειτουργίας, διαμορφώνεται διάδρομος κυκλοφορίας, που δίνει τη δυνατότητα παρακολούθησης / παρατήρησης των εργασιών σε εξουσιοδοτημένους επισκέπτες, χωρίς να παρεμποδίζεται η λειτουργία του κέντρου ελέγχου, καθώς διαχωρίζεται από αυτό με δεύτερο εσωτερικό διώροφο υαλοπέτασμα.
Στις ανώτερες στάθμες του κτιρίου στεγάζονται επίσης οι υπηρεσίες διοίκησης και λειτουργίας του μετρό Θεσσαλονίκης. Οι θεάσεις προς τον εσωτερικό και τον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο του συγκροτήματος, τις κινήσεις των συρμών, αλλά και οι οπτικές φυγές προς την πόλη της Θεσσαλονίκης είναι κυρίαρχες. Υπαίθριοι χώροι αναψυχής και ξεκούρασης των εργαζομένων με τη μορφή φυτεμένων δωμάτων, ολοκληρώνουν την κτιριακή σύνθεση.

Χώρο εναπόθεσης συρμών
Ο κύριος χώρος εναπόθεσης των συρμών οργανώνεται σε δύο επίπεδα, χαμηλότερα από τη στάθμη φυσικού εδάφους της περιοχής, και φιλοξενεί 20 συρμούς σε 10 παράλληλες τροχιές, με ενδιάμεσες αποβάθρες. Περιβάλλεται από μία σειρά εργαστηρίων προς τα δυτικά, το κτίριο καταμέτρησης κερμάτων προς τα νότια και το κτίριο μόνιμων εγκαταστάσεων προς τα ανατολικά. Για εξοικονόμηση του διαθέσιμου πλάτους του οικοπέδου, ο στατικός φορέας των κυκλικών υποστυλωμάτων από οπλισμένο σκυρόδεμα σχεδιάστηκε σε κάνναβο 20×6 (m), και γεφυρώθηκε ανάμεσα στις τροχιές με καμπυλόγραμμες, τοξωτές, μεταλλικές κατασκευές μεταβλητής διατομής.
Στο δεύτερο επίπεδο, περιμετρικά ενός εσωτερικού διαμορφωμένου αιθρίου με θέα προς τα τρένα και τις αποβάθρες, διαστάσεων 40×48 (m), οργανώνονται χώροι γραφείων προσωπικού, ανοικτού και κλειστού σχεδιασμού, αίθουσες συνεδριάσεων και χώροι υποστήριξης. Μέσω του εσωτερικού αιθρίου, ο φυσικός φωτισμός από τους φεγγίτες οροφής και τα περιμετρικά υαλοπετάσματα διαχέεται προς τις αποβάθρες. Τα κεκλιμένα επίπεδα των μεταλλικών στεγών, ενσωματώνουν κατά μήκος φωτιστικά ανοίγματα διαφορετικών τύπων:
· Υπερυψωμένους φωταγωγούς στους δυο κεντρικούς άξονες, με τη μορφή συνεχών φωτεινών γραμμικών σχισμών,
· Δυο συστοιχίες σημειακών επαναλαμβανόμενων παραλληλόγραμων επίπεδων φεγγιτών οροφής, χωροθετημένες κατά μήκος των διαδρόμων κυκλοφορίας πλευρικά του αιθρίου, και
· Επιμήκεις κατακόρυφους φεγγίτες στις διαμήκεις όψεις ανατολικά και δυτικά, κάτω από την πλευρική υπερύψωση των οροφών.
Η προσπέλαση των συρμών από το επίπεδο του χώρου εναπόθεσης (συγκρότημα 2) στο χώρο των συνεργείων (συγκρότημα 1) γίνεται μέσω ειδικής ανηφορικής τροχιάς, η οποία σε μεγάλο μήκος έχει τη μορφή εναέριας γέφυρας.

Βρεφονηπιακός σταθμός
Στο πλαίσιο των υποστηρικτικών προς τους εργαζόμενους λειτουργιών, στην ανατολική πλευρά του συγκροτήματος, διαμορφώνεται ανεξάρτητο κτίριο βρεφονηπιακού σταθμού, δυναμικότητας 36 περίπου νηπίων και βρεφών, για τα παιδιά των εργαζομένων. Το κτίριο διαμορφώνεται ως ένας κίτρινος κύβος σε προεξοχή, γεφυρώνοντας τις κυκλικές κολώνες με τους πασσάλους αντιστήριξης και μετατρέποντας τη θέαση μιας βασικής λειτουργίας σε παιγνίδι.

Λοιπές χρήσεις
Η κτιριακή υποδομή διαθέτει, επιπλέον, ειδική αποβάθρα αποβίβασης των εργαζομένων, που μετακινούνται από και προς την εργασία τους με το μετρό, στεγασμένους και υπαίθριους χώρους ανάπαυσης, δύο κύρια εστιατόρια και μικρά παρασκευαστήρια. Κτίρια μικρότερων διαστάσεων και ιδιαίτερου χαρακτήρα χωροθετούνται ελεύθερα στην κτιριακή σύνθεση και υποστηρίζουν ειδικές λειτουργίες, όπως το εφεδρικό κέντρο ελέγχου, το κτίριο συντήρησης τροχιάς, τα φυλάκια εισόδου, το πλυντήριο των συρμών, η αποθήκη εύφλεκτων υλικών, τα αντλιοστάσια κ.ά. Ο ελεύθερος υπαίθριος χώρος αντιμετωπίζεται γλυπτικά, με κλιμακωτούς αναβαθμούς, πλευρικά τοιχώματα και φυτεύσεις, που υποστηρίζονται από επιμελημένης μορφής ανεπίχριστα τοιχεία σκυροδέματος, ιδιαίτερης μορφολόγησης.

Υλικά
Τα υλικά που χρησιμοποιούνται εσωτερικά και εξωτερικά των κελυφών των συγκροτημάτων συνδυάζουν σύγχρονες επεξεργασίες και τεχνοτροπίες με απλές συμβατικές μεθόδους. Υαλοπετάσματα, σκιάδια, μεταλλικές επενδύσεις σε οροφές και πετάσματα, ανεπίχριστο σκυρόδεμα αδρής και λείας επιφάνειας, αλλά και βαμμένες σοβαντισμένες επιφάνειες, συνδιαλέγονται αρμονικά. Μεικτά κατακόρυφα πετάσματα εξωτερικών τοίχων, συμβατικής κατασκευής, μορφοποιούν ιδιαίτερης πλαστικότητας καμπύλες και επίπεδες επιφάνειες.

Το Μετρό Θεσσαλονίκης υλοποιείται, μακραίνει και επεκτείνεται, διεισδύοντας στα υπόγεια αλλά και στα υπέργεια πλέον δεδομένα της αντιληπτικής εικόνας της πόλης, εμπλουτίζοντας τον αστικό ορίζοντα.