"Το κουτί που πετάει", προσθήκη κατοικίας στο δάσος Χαϊδαρίου

Στον ίδιο χώρο
Οικίας περιβάλλον, κέντρων, συνοικίας
που βλέπω κι όπου περπατώ· χρόνια και χρόνια.
Σε δημιούργησα μες σε χαρά και μες σε λύπες:
με τόσα περιστατικά, με τόσα πράγματα.
Κι αισθηματοποιήθηκες ολόκληρο, για μένα.
Κωνσταντίνος Καβάφης [1929*]

Πώς μπορεί ένα σπίτι να εκφράζει ψυχικά τους κατοίκους του; Εμπλουτίζοντας την παράδοση του μοντερνισμού με σύγχρονες ψυχαναλυτικές θεωρίες, επιχειρώ να συσχετίσω τον σχεδιασμό της κατοικίας με βαθύτερες πτυχές του ψυχισμού των κατοίκων. Η κατεύθυνση που ακολουθώ, ο συγκινησιακός φονξιοναλισμός -emotional functionalism- βασίζεται σε μια επανερμηνεία των ονομαζόμενων "λειτουργιών" της κατοικίας. Αντιμετωπίζω τις λειτουργικές ανάγκες της κατοίκησης όχι ως στοιχειώδεις, τυπικές, κοινές για όλους πρακτικές, αλλά ως ένα σύνθετο, εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο δράσεων και μαχών, το οποίο είναι ποιητικό, πολιτισμικά νοηματοδοτημένο, κοινωνικά προσανατολισμένο, και άμεσα συσχετισμένο με τον ψυχισμό των κατοίκων.

Το έργο στο Χαϊδάρι είναι μια προσθήκη νέας κατοικίας σε όροφο. Ένα ζευγάρι, που είχε μόλις παντρευτεί κατασκεύασε το σπίτι του πάνω από την κατοικία των γονιών του συζύγου και με την οικονομική τους αρωγή. Πρόκειται για μια παραδοσιακή ελληνική οικοδομική πρακτική, γνωστή σε όλους μας ως "πανωσήκωμα", μια συνθήκη που επιτρέπει στους νέους της μεσαίας τάξης να αποκτήσουν, με χαμηλό σχετικά αρχικό κεφάλαιο, ιδιόκτητη κατοικία. Οι νέοι κάτοικοι δήλωσαν ενθουσιασμένοι με την προοπτική να κατασκευάσουν την κατοικία τους όπως εκείνοι θέλουν. Παράλληλα όμως η γειτνίαση με το σπίτι των γονιών τους φόβιζε. Το ερώτημα ήταν πώς θα μπορούσε να σχεδιαστεί το νέο σπίτι με τρόπο ώστε να μείνουν κοντά στους γονείς απολαμβάνοντας και οι μεν και οι δε τα οφέλη της αλληλοβοήθειας και ταυτόχρονα να μπορέσουν να αποσπαστούν ψυχικά από την πρώτη οικογένεια, έτσι ώστε να ζήσουν όπως εκείνοι επιθυμούν.

Η παραδοσιακή ελληνική οικογένεια είναι ελεγκτική, με αδύναμες οριοθετήσεις ανάμεσα στα μέλη της. Η εξατομίκευση, η διαφοροποίηση, η αυτονομία συνήθως στιγματίζονται. Ταυτόχρονα όμως οι Έλληνες γονείς είναι συναισθηματικά παρόντες, δοτικοί, φιλόδοξοι και κάνουν συχνά τα πάντα προκειμένου τα παιδιά τους να προοδεύσουν. Η ελληνική κοινωνία από την άλλη είναι ιδιαίτερα επιτρεπτική. Χρησιμοποιεί ως βασικό ελεγκτικό μηχανισμό για τους πολίτες την οικογένεια ενώ έξω από τον κλοιό της, προσφέρει άφθονη ελευθερία έως του βαθμού της αναρχίας. Αυτές οι πολιτισμικές ιδιοτυπίες αποτυπώνονται με γοητευτικό τρόπο στην Αθήνα, μια πόλη υβρίδιο που μοιάζει με αχανές χωριό και σύγχρονη μητρόπολη μαζί.

Η είσοδος του νέου σπιτιού χωροθετήθηκε στην αντιδιαμετρική γωνία του οικοπέδου, δηλαδή όσο το δυνατόν πιο μακριά, από την είσοδο του υφιστάμενου σπιτιού. Το σπίτι των παιδιών πάνω από εκείνο των γονιών σχεδιάστηκε σαν ένας όγκος που μοιάζει με κλειστό κουτί. Τα υπνοδωμάτια και το μπάνιο της νέας κατοικίας τοποθετήθηκαν πίσω από τους λευκούς αυτούς τυφλούς τοίχους. Ανάμεσα στα δωμάτια και το περιμετρικό φράγμα δημιουργήθηκαν γενναιόδωρες αυλές, στις οποίες εκτονώνονται οι χώροι. Από πίσω του, στην καρδιά της σύνθεσης, βρίσκεται σφηνωμένη μια σκάλα που μοιάζει με σπάραγμα αμφιθεάτρου. Οδηγεί από την είσοδο της κατοικίας θεατρικά προς τα πάνω, μισή έξω στο ύπαιθρο και μισή μέσα στο σπίτι. Στον δεύτερο όροφο, ένα μεγάλο άνοιγμα σαν αυλαία αποκαλύπτει γενναιόδωρα τη ζωή του ζευγαριού στη γειτονιά αμέσως μόλις πέσει ο ήλιος. Ο λευκός περιμετρικός τοίχος του νέου σπιτιού αποκολλήθηκε από το πατρικό σπίτι μέσω μιας σχισμής, η οποία διατρέχει τη βάση του. Ο όγκος της νέας κατοικίας ξεπροβάλει από πίσω του και με έντονη κλίση κορυφώνεται στο καθιστικό του δευτέρου ορόφου, που προσφέρει απλόχερα πανοραμική θέα της πόλης από ψηλά. Έτσι η καινούρια κατοικία μοιάζει να ίπταται, γίνεται "ένα κουτί που πετάει", προστατεύει τους νέους, ενώ ταυτόχρονα τους θυμίζει ότι μπορούν, όποτε θέλουν, να πετάξουν μακριά.