Το πρώτο βραβείο για τις "Εγκαταστάσεις Κοινής Ωφέλειας" Δήμου Θεσσαλονίκης

Πρώτο βραβείο του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για τη «Δημιουργία Χώρου Εγκατάστεων Κοινής Ωφέλειας στο Δήμο Θεσσαλονίκης», απέσπασε η πρόταση «Αστική Γειτονία» των FΙΟRE Architects, που υπήρξαν οι κύριοι συντελεστές της,  σε συνεργασία με τους Aristides Dallas Architecture Studio. Οι Εγκαταστάσεις Κοινής Ωφέλειας περιλαμβάνουν κυρίως βρεφονηπιακό σταθμό, ξενώνα φιλοξενίας, κλειστό δημοτικό γυμναστήριο, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και κοινωνικών εκδηλώσεων, χώρο μνήμη – αρχείο προσφυγικής Τούμπας, δημοτική βιβλιοθήκη – αναγνωστήριο, κτίριο γραφείων, κοινοτικό ιατρείο και κέντρο ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων. Βασική επιδίωξη κατά το σχεδιασμό της παρούσας πρότασης ήταν το εν λόγω κτιριακό συγκρότημα να συνιστά πρότυπο οργάνωσης διαφορετικών μεταξύ τους δημόσιων λειτουργιών, με τέτοιο τρόπο ώστε να βρίσκονται σε ανοιχτό διάλογο με την πόλη την οποία υπηρετούν. Να δημιουργηθεί ένα έργο τοπόσημο, ένα δημόσιο έργο που θα αποτελέσει σημείο συνάντησης του ιστορικού παρελθόντος της γειτονιάς της Τούμπας με το σύγχρονό της πρόσωπο ως ζωντανής αστικής γειτονιάς. Στα πλαίσια αυτά, προτάθηκε η δημιουργία ενός κτιριολογικού συστήματος που «προσκαλεί» τους επισκέπτες αλλά και την τοπική κοινότητα να βιώσει το δημόσιο ως ζωτικό χώρο ανάπτυξης και αλληλεπίδρασης.
Ως αφετηρία τέθηκαν οι εξής προβληματισμοί:
• Οι λειτουργίες που στεγάζονται στις εν λόγω εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας (βρεφονηπιακός σταθμός, ξενώνας φιλοξενίας, κλειστό δημοτικό γυμναστήριο, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και κοινωνικών εκδηλώσεων, χώρος μνήμης – αρχείο προσφυγικής Τούμπας, δημοτική βιβλιοθήκη – αναγνωστήριο, κτίριο γραφείων, κοινοτικό ιατρείο και κέντρο ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων) είναι ποικίλες και μεταξύ τους αρκετά διαφορετικές, οπότε και απαιτούν ξεχωριστή σχεδιαστική μεταχείριση.
• Όπως ορίζεται στο κτιριολογικό πρόγραμμα του διαγωνισμού για τον βρεφονηπιακό σταθμό ολοκληρωμένης φροντίδας, η συνολική επιφάνεια του κτιρίου πρέπει να καταλαμβάνει 1100 τ.μ αυτό προτείνεται να αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο. Οι προϋποθέσεις αυτές αυτομάτως περιορίζουν τα υπόλοιπα δομήσιμα τετραγωνικά μέτρα του οικοπέδου στην ισόγεια στάθμη στα 454,304 τ.μ..
• Η υψομετρική διαφορά που παρατηρείται στο οικόπεδο καθιστά δυνατή τη δημιουργία ποικίλων επιπέδων, μη στερούμενων όμως φωτισμού, αερισμού και εκτόνωσης στο φυσικό περιβάλλον.
Με βάση τα ανωτέρω, ορίστηκε ως στάθμη 0.00 το σημείο δυτικά του οικοπέδου και σχεδιάστηκε ο βρεφονηπιακός σταθμός ως πρώτο επίπεδο της σύνθεσης πάνω στο οποίο αναπτύσσεται το σύστημα των υπόλοιπων οκτώ (8) λειτουργιών–χρήσεων.
Εννοιολογική αφορμή για την τελική σύνθεση αποτέλεσε η έννοια της αστικής γειτονιάς, στην οποία συνυπάρχουν ανεξάρτητες κτιριακές μονάδες που «συνομιλούν» και αλληλοκαθορίζονται, ενώ τα περάσματα ανάμεσά τους επιτρέπουν την ελεύθερη κίνηση και άμεση πρόσβαση σε αυτές. Με την τοποθέτηση της κεντρικής διάβασης που διασχίζει το οικόπεδο κάθετα μεταξύ των οδών Σιδηροκάστρου και Μυκόνου ως βασικού συνθετικού άξονα της πρότασης επιχειρήθηκε η ένταξη του κτιριακού συγκροτήματος στο δεδομένο αστικό ιστό, ώστε αυτό να λειτουργεί μορφολογικά αλλά και σε εννοιακό επίπεδο ως οργανική συνέχεια της πόλης. Η διαμπερής πτέρυγα που δημιουργείται ουσιαστικά αποδίδεται στην πόλη ως νέος άξονας διέλευσης και παράγοντας ενότητας μεταξύ των διαφορετικών Ο.Τ..
Η τοποθέτηση του στοιχείου του δρόμου σε μορφή δημόσιου περάσματος εντός της αρχιτεκτονικής σύνθεσης επιλέχθηκε συνειδητά καθώς αυτό αποτελεί ούτως ή άλλως θεμελιώδες στοιχείο διαμόρφωσης και διευθέτησης του δημόσιου χώρου. Πρόκειται για μια χειρονομία δυναμική και εξωστρεφή που ταυτόχρονα λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος, εκατέρωθεν του οποίου εδράζονται οι κτιριακοί όγκοι με κριτήριο τη συγγένεια στη χρήση τους. Έτσι, στη βόρεια πλευρά του οικοπέδου αναπτύσσονται οι εγκαταστάσεις που αφορούν στον πολιτισμό (δημοτική βιβλιοθήκη – αναγνωστήριο, χώρος μνήμης – αρχείο προσφυγικής Τούμπας, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και κοινωνικών εκδηλώσεων, κτίριο γραφείων) και νότια αυτές που αφορούν στην κοινωνική πρόνοια και περίθαλψη (κλειστό δημοτικό γυμναστήριο, κέντρο ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων, ξενώνας φιλοξενίας, κοινοτικό ιατρείο). Προκρίθηκε ο σχεδιασμός οκτώ (8) ανεξάρτητων κτιριακών μονάδων σύμφωνα με το ίδιο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο, αφιερωμένων στις διαφορετικές δημόσιες λειτουργίες και προσπελάσιμων τόσο μέσω της κεντρικού δημόσιου περάσματος όσο και μέσω των μικρότερων περασμάτων που σχεδιάστηκαν ως προεκτάσεις των δευτερευόντων δρόμων που καταλήγουν στο Ο.Τ..
Με σεβασμό στις λοιπές υφιστάμενες χρήσεις της περιοχής, αναπτύχθηκε μια αρχιτεκτονική επίλυση τόσο εσωστρεφής (ομοιόμορφες κλειστές όψεις – ως προς την πρόσβαση - βόρεια και νότια του Ο.Τ. που συγκεντρώνουν τις δημόσιες δραστηριότητες στο κέντρο του), όσο και εξωστρεφής (δίοδος που αποδίδεται στην πόλη, υπαίθριοι κοινόχρηστοι χώροι πρασίνου, μελέτη πρόσβασης ΑΜΕΑ και εμποδιζόμενων ατόμων στο συγκρότημα). Η τελική σύνθεση των κτιρίων γίνεται με βάση την κάτοψη του χώρου του βρεφονηπιακού σταθμού η οποία οργανώνεται με τη λογική του κενού και του πλήρους, ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες φωτισμού, αερισμού, εκτόνωσης αλλά και ύπαρξης προστατευμένων χώρων στη στάθμη 0.00 της σύνθεσης. Ο σχεδιασμός του κάθε επιμέρους κτιρίου ακολουθεί τις απαιτήσεις της χρήσης που αυτό στεγάζει.
Σε εννοιολογικό επίπεδο, θέτοντας την εκπαιδευτική λειτουργία ως βάση της σύνθεσης των εγκαταστάσεων κοινής ωφέλειας, τονίζεται ο καθοριστικός της ρόλος ως πρώτου χώρου επαφής του ατόμου με το δημόσιο βίο. Παράλληλα, σε σχεδιαστικό επίπεδο η συνεπίπεδη αυτή οργάνωση των εσωτερικών χώρων επιτρέπει και την άμεση επαφή και δυνατότητα εκτόνωσης στο φυσικό περιβάλλον. Η είσοδος τοποθετείται δυτικά του οικοπέδου, από τον κοινόχρηστο πεζόδρομο στην πλευρά της παιδικής χαράς. Όσον αφορά στην υπόλοιπη κινησιολογία του συγκροτήματος, ως κύρια είσοδος στις εγκαταστάσεις προτείνεται αυτή της ανατολικής πλευράς του Ο.Τ. με σκοπό την αποφυγή συμφόρησης των χρηστών τους και αυτών του βρεφονηπιακού σταθμού.  Έτσι, τα κτίρια της πλευράς αυτής (κτίριο Κ.Η.Φ.Η. και σημείο παροχής πληροφοριών  - κτίριο γραφείων και Κ.Ε.Π.) τοποθετούνται παράλληλα προς τη στραμμένη  γραμμή του οικοπέδου, δηλαδή την οδό Μυκόνου. Με τον τρόπο αυτό, διαμορφώνεται μεταξύ τους ένα πλάτωμα σε μορφή διόδου, που ουσιαστικά “υποδέχεται” τον επισκέπτη και τον στρέφει προς τον κύριο κάθετο άξονα, τονίζοντας τη συνθετική λειτουργία του.
Τέλος, κύρια επιδίωξη της παρούσας πρότασης ήταν η δεδομένη λειτουργική κάλυψη των ελλειμμάτων της περιοχής σε υποδομές δημόσιας χρήσης να αποτελέσει ταυτόχρονα, αφενός καθοριστικό παράγοντα αναβάθμισης του αστικού τοπίου σε επίπεδο αισθητικό και αφετέρου παράγοντα συμβολής στο αστικό πράσινο. Το γεγονός αυτό επιτυγχάνεται με τη θέση των αιθρίων ως βασικών συνθετικών στοιχείων, αλλά και τη διαμόρφωση των όψεων σύμφωνα με μία σύγχρονη μετάφραση των αφορμών που δίνονται από το τοπίο σε επίπεδο υλικότητας και μορφολογικό.
Ως βασικό υλικό επένδυσης του συνόλου των όψεων των κτιρίων επιλέχθηκε, λοιπόν, ο οπτόπλινθος. Αυτό όχι τυχαία, καθώς πρόκειται για ένα υλικό που παραπέμπει αυτόματα αφενός στη μακρά παράδοση χρήσης του πλίνθου στις οικοδομές της πόλης της Θεσσαλονίκης και αφετέρου και ειδικότερα σε μία υλικότητα που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις πρώτες ελαφριές προσφυγικές κατασκευές της γειτονιάς της Τούμπας. Από αυτές τις κατασκευές “αλιεύθηκε” και η τεχνική του κλοστρού, η οποία μεταφράστηκε στην παρούσα πρόταση σε μορφολογικό στοιχείο των όψεων των κτιριακών όγκων. Με τη χρήση της επιτυγχάνεται η διατήρηση του συμπαγούς χαρακτήρα τους, αλλά ταυτόχρονα δημιουργείται η απαραίτητη αίσθηση διαμπερότητας. Όπου τοποθετείται εξυπηρετεί τις ανάγκες φωτισμού και σκίασης των εσωτερικών χώρων, ενώ καθώς μειώνεται το φυσικό φως στην πορεία της ημέρας αποδίδει στους  κατά τ’ άλλα στιβαρούς όγκους μία αίσθηση ελαφρότητας.