Αποκατάσταση διατηρητέου στη Θεσσαλονίκη, παράρτημα του Α’ Γυμνασίου Αρρένων

Το διατηρητέο κτίριο που στεγάζει το παράρτημα του Α’ Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης είναι η πρώην Βίλα Γιόσεφ Μοδιάνο, η οποία κατασκευάστηκε μετά το 1889 με χρήση εξοχικής έπαυλης, χωρίς να υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες για τον αρχιτέκτονα. Αργότερα το ακίνητο περιήλθε κληρονομικά στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας Μοδιάνο, όμως τα ιδιοκτησιακά ίχνη χάνονται λόγω του διωγμού των Εβραίων κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεταπολεμικά το ακίνητο δεσμεύεται από το ελληνικό δημόσιο και από το 1960 λειτουργεί ως παράρτημα του Α’ Γυμνασίου Αρρένων. Το 1978 εκκενώνεται λόγω εκτεταμένων ζημιών από το σεισμό και το 2011 το ακίνητο περιέρχεται στη δικαιοδοσία του Δήμου Θεσσαλονίκης. Το κτίριο αποτελείται από ημιυπόγειο και δύο ορόφους με συνολική επιφάνεια 840 m2. Το εμβαδόν του περιβάλλοντος χώρου είναι περίπου 1.100 m2. Η κάτοψη είναι ορθογωνική, ενώ οι όψεις και τα ανοίγματα οργανώνονται με συμμετρία. Σήμερα, μετά την αποκατάσταση, το κτίριο φιλοξενεί βοηθητικές χρήσεις του Α’ Γυμνασίου Αρρένων. Στο ισόγειο χωροθετούνται οι αίθουσες μαθημάτων επιλογής, ξένων γλωσσών και το εργαστήριο υπολογιστών (συνολικά τέσσερις αίθουσες). Στο α’ επίπεδο χωροθετούνται χρήσεις με μικρότερη όχληση, για στατικούς λόγους, όπως το γραφείο διευθυντή, τα γραφεία των καθηγητών και οι χώροι του συλλόγου γονέων. Στο υπόγειο εντοπίζονται οι βοηθητικοί χώροι (WC και κουζίνα).
Οι βασικές αρχές της αποκατάστασης του κτιρίου, σε επίπεδο μελέτης και κατασκευής, υπήρξαν η επαναφορά στην αρχική κατάσταση, η διατήρηση των χαρακτηριστικών στοιχείων του, η προαγωγή της λειτουργικότητας του κτιρίου, καθώς και η διάκριση ανάμεσα στις επεμβάσεις συντήρησης-αποκατάστασης και στις νέες επεμβάσεις.
Αποκατάσταση και αναπαραγωγή του σωζόμενου ζωγραφικού διακόσμου
Κατά την αποκατάσταση του ζωγραφικού διακόσμου ακολουθήθηκαν τα εξής βήματα: απομάκρυνση, συντήρηση και επανατοποθέτηση. Τα συνεργεία συντήρησης αποτύπωσαν και απομάκρυναν το ζωγραφικό διάκοσμο των εναπομεινάντων οροφογραφιών, τοιχογραφιών και των διακοσμητικών μπορντούρων σε σχήμα συνεχούς διαδήματος (φρίζες). Κατά τη συντήρηση αφαιρέθηκαν οι μεταγενέστερες επιστρώσεις χρωματισμών. Ο ζωγραφικός διάκοσμος επανατοποθετήθηκε και τα κενά εναπομείναντα τμήματα αναπαράχθηκαν in situ. Σημειώνεται ότι τόσο η αφαίρεση όσο και η τοποθέτηση έγιναν με βάση συγκεκριμένα πρωτόκολλα.
Πλήρης στατική ενίσχυση του φέροντος οργανισμού του υφιστάμενου κτιρίου
Με βάση τις τεχνικές περιγραφές της στατικής μελέτης του έργου, η στάθμη της έδρασης της θεμελίωσης ήταν περίπου 65 cm από την εξωτερική στάθμη του εδάφους και 80 cm από την εσωτερική λιθοδομή του υπογείου. Επίσης ο φέρων οργανισμός είναι αργολιθοδομή, (με πάχος 75 - 80 cm), που αρχίζει περιμετρικά από την έδραση του κτιρίου και φτάνει ως το δάπεδο του ισογείου και εσωτερικά του υπογείου (πάχος 65 - 70 cm). Η στατική ενίσχυση του κτιρίου πραγματοποιήθηκε με μανδύα ενίσχυσης της θεμελίωσης εξωτερικά και εσωτερικά. Αφαιρέθηκαν τα σαθρά τμήματα του κελύφους και εκτελέστηκαν αρμολογήματα στις όψεις και τσιμεντοενέσεις εσωτερικά και εξωτερικά στα σημεία του κελύφους που εμφάνιζαν ρηγματώσεις. Ακολούθησε η εφαρμογή της μεθόδου εκτοξευόμενου σκυροδέματος (gunite) με πάχος επιφάνειας 8 cm στις εξωτερικές επιφάνειες και 5 cm στις εσωτερικές επιφάνειες. Η ανάγνωση των προγενέστερων στρωμάτων επιχρισμάτων και χρωμάτων, ως αποτέλεσμα των διάφορων αποκολλήσεων και καθαιρέσεων, συνετέλεσε στη δημιουργία μίας συνολικής εικόνας των διαφορετικών ιστορικών φάσεων του κτιρίου.
Ολική αποκατάσταση - ανακατασκευή του κτιρίου σε όλους τους χώρους
Η επίστεψη του κτιρίου αποτελούνταν από εγκιβωτισμένη στέγη με περιμετρικό γείσωμα και κτιστό στηθαίο, που στην πρόσοψη μετατρέπεται σε διάτρητη επιφάνεια από κτιστά κολωνάκια, τα γνωστά ως "μπαλούστρα" με άμεση επιρροή από την Αναγέννηση. Η στέγη του κτιρίου καταστράφηκε ολοσχερώς, με αποτέλεσμα οι καιρικές συνθήκες και η ανυπαρξία προστασίας από αυτές να επιφέρουν τη διάβρωση του κτιρίου, των δαπέδων και όλων των ξύλινων στοιχείων, στοιχεία τα οποία κρίθηκαν ακατάλληλα. Η εγκιβωτισμένη στέγη ανακατασκευάστηκε εξ’ ολοκλήρου. Τμήματα του περιμετρικού στηθαίου συντηρήθηκαν και άλλα ανακατασκευάστηκαν εκ νέου. Τα δάπεδα αποξηλώθηκαν και τοποθετήθηκαν νέες ξύλινες δοκοί και μεταλλικά διαφράγματα, ενώ η πλήρωση έγινε με ξύλο. Τα δάπεδα των εξωστών αποκαταστάθηκαν με μάρμαρο. Διατηρήθηκαν και ενισχύθηκαν τα θολωτά των πλακών με πλίνθους και μεταλλικές δοκούς και η πλήρωση των οροφών έγινε ομοίως με ξύλο.
Τα συμμετρικά ανοίγματα είχαν ορθογωνικό γραμμικό πλαίσιο και πλευρικές παραστάδες. Τα υπέρθυρα τους τονίζονταν με γείσα και με την υποστήριξη μικρών φουρουσιών. Τα εξωτερικά κουφώματα των παραθύρων των διαδρόμων ανακατασκευάστηκαν από ξύλο μεράντι και η πλήρωση έγινε με μονή υάλωση. Παρόμοια κουφώματα, αλλά διαφορετικής διατομής και με διπλή υάλωση τοποθετήθηκαν στα παράθυρα των αιθουσών, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η μείωση των απαιτήσεων του κτιρίου σε ψύξη και θέρμανση.
Το ξύλινο κεντρικό κλιμακοστάσιο και το αντίστοιχο βοηθητικό αποκαταστάθηκαν με διαφορετικές διατομές για λόγους πυροπροστασίας. Τα λίθινα στοιχεία του κτιρίου, τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού χώρου, όπως τα διακοσμητικά τμήματα και πατήματα στις κλίμακες και τα ανωκάσια - κατωκάσια αποκαταστάθηκαν με το ανάλογο υλικό. Ομοίως και τα κεραμικά φορούσια των υπερθύρων. Τα κεραμικά μπαλούστρα της οροφής κατασκευάστηκαν εκ νέου σε ειδική μήτρα.
Οι εσωτερικοί χρωματισμοί των τοιχογραφιών διατηρήθηκαν, ενώ η χρήση των κύριων χώρων (αίθουσες) καθόρισε και την αντίστοιχη επιλογή χρώματος. Οι εξωτερικοί χρωματισμοί συμπνέουν με τους χρωματισμούς των τοιχογραφιών / οροφογραφιών, έτσι ώστε να υπάρχει άμεση οπτική σύνδεση. Τμήματα των εσωτερικών τοιχοποιιών είχαν κατασκευαστεί εκ των προτέρων σε απομίμηση μαρμάρου. Για το λόγο αυτό, στις περιπτώσεις αυτές και κατά τις εργασίες αποκατάστασης έγινε αναπαραγωγή του μαρμάρου. Οι χρωματισμοί των εσωτερικών κουφωμάτων των θυρών έγιναν με βαφή προσομοίωσης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (χτένι) και βαφή αναπαράστασης των νερών του ξύλου (σβουράκι). Επιπρόσθετα κατασκευάστηκαν νέες εγκαταστάσεις αποχέτευσης, ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις, θέρμανσης.
Διαμόρφωση περιβάλλοντος αύλειου χώρου και μικρής κλίμακας επεμβάσεις στο κτίριο του γειτονικού Α’ Γυμνασίου
Πραγματοποιήθηκε αποκατάσταση του επιβλητικού μαρμάρινου κλιμακοστασίου της κεντρικής εισόδου, καθώς και των υπόλοιπων εξωτερικών κλιμακοστασίων. Επίσης έγιναν οι ανάλογες εγκαταστάσεις των δικτύων. Το πεύκο του αύλειου χώρου υποστυλώθηκε, ως τμήμα της διατήρησης της φύτευσης. Ακολούθησαν εργασίες φύτευσης και αποκατάστασης της δυτικής περίφραξης.
Κατά την αποκατάσταση του κτιρίου ελήφθησαν όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη διευκόλυνση της προσβασιμότητας των ατόμων με κινητικά προβλήματα. Για το λόγο αυτό κατασκευάστηκε ανελκυστήρας στο εσωτερικό του κτιρίου, καθώς και μία μεταλλική ράμπα με επένδυση από ξύλο, η οποία συνδέει την υψομετρική διαφορά του ως άνω περιγραφόμενου κτίριου με το όμορο κεντρικό σχολείο.