Αποκατάσταση διατηρητέου αρχοντικού στην Ξάνθη

Η ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης του αρχοντικού Χασιρτζόγλου δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια γόνιμη συζήτηση γύρω από τα θέματα που σχετίζονται τόσο με τους σύγχρονους τρόπους επέμβασης για την ενίσχυση του φέροντος οργανισμού, όσο και με τις μεθόδους και πρακτικές για την αποκατάσταση των διατηρούμενων αρχιτεκτονικών στοιχείων και του ζωγραφικού διακόσμου των νεότερων ιστορικών κτιρίων.
Το κτίριο παρουσιάζει ορισμένες τυπολογικές, μορφολογικές και κατασκευαστικές ιδιαιτερότητες. Η αρχική οργάνωση των χώρων του έγινε έτσι, ώστε να εξυπηρετεί εμπορικές χρήσεις στο ισόγειο, χρήση κατοικίας στον όροφο και χώρους βοηθητικού προσωπικού σε ξεχωριστό κτίριο. Ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος εκλεκτικιστικού χαρακτήρα και ο ζωγραφικός διάκοσμος τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό του κτιρίου, καθώς και η κατασκευαστική του δομή, αποτελούμενη από σύμμεικτη κατασκευή λιθοδομών, οπτοπλινθοδομών, μεταλλικών δοκών με πλινθοπλήρωση και τεσσάρων λίθινων υποστυλωμάτων ύψους 4,00 μέτρων αποτελούν ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του, που το καθιστούν μοναδικό στο είδος του.
Η στερέωση και ενίσχυση του φέροντος οργανισμού με αντιστρέψιμες μεταλλικές κατασκευές, καθώς και με ανθρακονήματα, η αποκατάσταση και μερική συμπλήρωση του ζωγραφικού διακόσμου και η συντήρηση και αποκατάσταση των διατηρούμενων σημαντικών στοιχείων δημιουργούν τις προϋποθέσεις ανάδειξης του, ενώ παράλληλα οι εκσυγχρονιστικές επεμβάσεις, οι οποίες έχουν πραγματοποιηθεί, εξασφαλίζουν την επανάχρησή του.
Το κτίριο, γνωστό στους κατοίκους της Ξάνθης ως Παλαιό Ταχυδρομείο, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ε. Βενιζέλου και Αγίου Γεωργίου και έχει χαρακτηριστεί ως διατηρητέο μνημείο από το Υπ.Πο. και το Υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης.

Σύντομη ιστορία του κτιρίου
Το κτίριο κατασκευάστηκε στο τέλος του 19ου αιώνα κατά παραγγελία της οικογένειας Χασιρτζόγλου, μια από τις σημαντικότερες οικογένειες υφασματεμπόρων την εποχή εκείνη στην Ξάνθη. Στο ισόγειο είχε τη χρήση της εμπορίας υφασμάτων και στον όροφο τη χρήση κατοικίας.
Στο κτίριο εγκαταστάθηκε η οικογένεια του Δημητρίου Χασιρτζόγλου, ο οποίος έζησε στο σπίτι μέχρι το 1914. Το 1925 η Τράπεζα Αθηνών χρησιμοποίησε το ισόγειο ως υποκατάστημα της μέχρι το 1953. Από την 1η Μαρτίου 1934 έως την 6η Απριλίου 1941 είχε εγκατασταθεί στον όροφο του κτιρίου το Επαρχείο Ξάνθης και κατόπιν η Νομαρχία Ξάνθης. Κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής (1942) το κτίριο επιτάχθηκε. Το Φεβρουάριο του 1955 η Εθνική Τράπεζα μεταβίβασε το ακίνητο στο ελληνικό δημόσιο στην τιμή των 362.000 δρχ. Ως δημόσιο κτίριο χρησιμοποιήθηκε για να στεγάσει στο ισόγειο τα Ελληνικά Ταχυδρομεία και στον όροφο τη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Κατόπιν το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου Ξάνθης. Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄90 έχει εγκατασταθεί στο κτίριο το Λύκειο Ελληνίδων Ξάνθης. Το 2004 ο Δήμος Ξάνθης προκήρυξε τη μελέτη για την αποκατάσταση του κτιρίου και επανάχρησή του ως κτιρίου του Λυκείου Ελληνίδων Ξάνθης και λαογραφικό μουσείο, που υλοποιήθηκε το 2008.

Σύντομη περιγραφή του κτιρίου
Το αρχοντικό είναι διώροφο με στέγη, σχεδόν τετραγωνικής κάτοψης διαστάσεων 14,41 x 13,78 (m), με συμμετρική διάταξη. Η τυπολογική του διάρθρωση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δίνει πολύτιμες πληροφορίες για την κοινωνική ζωή της εποχής. Ο ισόγειος χώρος αρχικά είχε σχεδιαστεί ενιαίος, δεδομένου ότι η χρήση που φιλοξενούσε ήταν κατάστημα. Από ξεχωριστή είσοδο και μέσω επιβλητικής αυλόθυρας εξασφαλίζεται η είσοδος στον αύλειο χώρο και κατόπιν πραγματοποιείται η πρόσβαση στον όροφο. Εκατέρωθεν της κεντρικής σάλας του ορόφου διατάσσονται τα δωμάτια. Στις εσωτερικές επιφάνειες των τοιχοποιιών το κτίριο ήταν επιχρισμένο και στην κύρια όψη του στον όροφο ήταν τοιχογραφημένο. Τοιχογραφίες υπήρχαν και σε όλους τους χώρους του αρχοντικού και στο ισόγειο κατάστημα.

Κατασκευαστική δομή
Το κτίριο είναι κατασκευασμένο από περιμετρική φέρουσα λιθοδομή πάχους 80 - 90 cm στο ισόγειο και 60 - 65 cm στον όροφο. Τα φορτία οροφής ισογείου, καθώς και των υπερκείμενων ορόφων φέρονται επίσης από 4 λίθινα υποστυλώματα που συγκροτούν τον εσωτερικό πυρήνα ανάληψης των κατακόρυφων δράσεων. Τα δύο από αυτά είναι κατασκευασμένα από λαξευτούς γρανιτόλιθους και τα άλλα δύο από ολόσωμους κίονες από γρανίτη, πιθανότατα από δεύτερη χρήση. Αυτά τα τέσσερα λίθινα υποστυλώματα, τα οποία αποτελούν σημαντική ιδιαιτερότητα από κατασκευαστική αλλά και από μορφολογική άποψη, τοποθετήθηκαν για να φέρουν τις κύριες μεταλλικές δοκούς της οροφής του ισογείου.
Οι παραστάδες των ανοιγμάτων του ισογείου, τα τοξωτά υπέρθυρα, οι ποδιές καθώς και οι οριζόντιοι περίδεσμοι ενίσχυσης (σενάζ) είναι διαμορφωμένοι στις εξωτερικές επιφάνειές τους με λαξευτούς γρανιτόλιθους. Οι παραστάδες των ανοιγμάτων του ορόφου, οι ποδιές και τα υπέρθυρα είναι διαμορφωμένα με συμπαγείς οπτοπλίνθους. Η στέψη της τοιχοποιίας του ορόφου στην επαφή της με τη στέγη είναι ιδιαίτερα επεξεργασμένη με ειδικά τεμάχια οπτοπλίνθων, τα οποία συνδυάζονται με εκφορικές ταινίες, επίσης από συμπαγείς οπτοπλίνθους.

Οριζόντιος φέρων οργανισμός
Η διαμόρφωση του δαπέδου του υπερυψωμένου ισογείου έχει γίνει με επίχωση των τμημάτων μεταξύ των τοιχοποιιών, οι οποίες συνδέουν τους πεσσούς των όψεων με τα κεντρικά υποστυλώματα. Στη στέψη των συνδετήριων αυτών των τοιχοποιιών - θεμελιολωρίδων έχουν τοποθετηθεί μεταλλικές λάμες - ελκυστήρες διαστάσεων 15 χ 60 (mm), οι οποίες συνδέουν τις απέναντι τοιχοποιίες και ασφαλίζονται με κλείδες εκτός των τοιχοποιιών.
Επί των λίθινων υποστυλωμάτων είναι τοποθετημένες τρεις γραμμές στηρίξεων, που συντίθεται από διπλές διατομές σιδηροδοκών διατομής διπλού ταυ (Ι).
Επί των κύριων δοκών τοποθετούνται υψίκορμες μεταλλικές δοκοί ανά 0,50 m, ύψους 160 mm και πλάτος πέλματος 52 mm  Μεταξύ των δοκών κατασκευάζονται  θολίσκοι με μικρό βέλος (5,5 cm), με χρήση συμπαγών οπτοπλίνθων. Η κατασκευή δαπέδων του πρώτου ορόφου ολοκληρώνεται με την τοποθέτηση πατόξυλων ανά 40 cm περίπου (διαστάσεων 7 x 10 (cm) επί των οποίων εδράζεται το σανίδωμα (πάχους 3 cm).
Το πάτωμα του δεύτερου ορόφου (σοφίτα) αποτελείται από πατόξυλα ξύλινων διατομών διαστάσεων 8 χ 13 (cm) τοποθετημένα ανά 40 περίπου εκατοστά και επ’ αυτών είναι καρφωμένες σανίδες πλάτους περίπου 20 cm και πάχους 2,5 cm. Εντός του δαπέδου εντοπίστηκαν λάμες - ελκυστήρες διαστάσεων 15 χ 60 (mm). Η στέγη είναι δίριχτη. Ο φέρων οργανισμός της είναι κατασκευασμένος από ιδιόμορφα ζευκτά αποτελούμενα από αμείβοντες, ελκυστήρα και κατακόρυφη αντηρίδα.

Πρόταση αποκατάστασης
Ιδιαιτερότητα στο κτίριο αποτελεί η ιδιαίτερα επιμελημένη κατασκευή και η πολύ καλή περίδεση των τοιχοποιιών με ελκυστήρες, κατά την περίμετρο και εγκάρσια στο επίπεδο των πατωμάτων και στη στέγη.
Τα μεταλλικά στοιχεία του οριζόντιου φέροντος οργανισμού συντηρήθηκαν. Για την αντισεισμική θωράκιση του κτιρίου και λόγω της νέας χρήσης θεωρήθηκε σκόπιμη η ενίσχυση των κύριων σύνθετων δοκών, καθώς και η υποστήριξη της ανωδομής με πρόσθετα μεταλλικά υποστυλώματα στην περίμετρο της τοιχοποιίας του ισογείου.
Συγκεκριμένα, προτάθηκε η χρησιμοποίηση μεταλλικής εσχάρας για την αποφόρτιση των λίθινων υποστυλωμάτων και τη μεταφορά των φορτίων με ασφάλεια στη θεμελίωση. Η μεταλλική εσχάρα τοποθετήθηκε στο επίπεδο των υφιστάμενων μεταλλικών διατομών, οι οποίες θα φέρουν σημαντικό μέρος των φορτίων των κύριων δοκών. Εδράζεται σε μεταλλικά υποστυλώματα τυποποιημένης ελατής διατομής τύπου ΗΕΒ, διαστάσεων 240 mm, τα οποία τοποθετήθηκαν περιμετρικά στο εσωτερικό του κτιρίου. Κρίσιμο σημείο για την επιλογή των διατομών ήταν να εντάσσονται στο επίπεδο των υφιστάμενων μεταλλικών διατομών. Με τα νέα δεδομένα επιλύθηκε εκ νέου το δομικό σύστημα της εσχάρας με τη θεώρηση της πλήρους αστοχίας των στηρίξεων που παρείχαν τα λίθινα υποστυλώματα.
Οι συνδέσεις παλαιών και νέων δοκίδων υλοποιήθηκαν με μπουλόνια και με ειδικές πλάκες έδρασης που τοποθετήθηκαν στις περιοχές διασταύρωσης των δοκών (θέσεις στύλων).
Η έδραση των μεταλλικών στοιχείων έγινε σε περιμετρική θεμελιολωρίδα που βαίνει παράλληλα προς την υφιστάμενη λιθοδομή και σε βάθος αντίστοιχο αυτής.
Για το ξύλινο πάτωμα της σοφίτας προτάθηκε η ενίσχυση των δοκών με την τοποθέτηση μεταλλικών διατομών UPN 80 σε κάθε ξύλινη δοκό.
Στις φέρουσες τοιχοποιίες προτάθηκε η τοποθέτηση ελαφρού μανδύα ισχυρού τσιμεντοκονιάματος επί του οποίου τοποθετήθηκαν ελάσματα ινοπλισμένου πολυμερούς υλικού με ίνες άνθρακα στις κύριες διευθύνσεις των τάσεων και στις περιοχές που παρουσίαζαν υπερβάσεις.
Αυτές οι επεμβάσεις, που ολοκληρώθηκαν το 2008, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι υλοποιήθηκαν με τρόπο συμβατό με την υφιστάμενη κατασκευαστική δομή, με την οποία γίνεται προσπάθεια συλλειτουργίας.
Το κτίριο σήμερα στεγάζει τις δραστηριότητες του Λυκείου Ελληνίδων Ξάνθης, καθώς και λαογραφικό μουσείο. Οι απαραίτητες μηχανολογικές εγκαταστάσεις τοποθετήθηκαν στον πίσω ακάλυπτο χώρο.