Κατασκευή παραμετρικού κελύφους Πολιτιστικού Κέντρου ''Heydar Aliyev'' στο Αζερμπαϊτζάν

Ως τμήμα του ευρύτερου αστικού εκσυγχρονισμού του Αζερμπαϊτζάν, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του ''Πολιτιστικού Κέντρου Heydar Aliyev'' στοχεύει να προβάλλει τη σύγχρονη ταυτότητα του Μπακού. Το γραφείο της Zaha Hadid ανέλαβε το σχεδιασμό, έπειτα από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, που πραγματοποιήθηκε το 2007. Το κτίριο, προορισμένο να φιλοξενήσει δράσεις και εκδηλώσεις του σύγχρονου αζέρικου πολιτισμού, τίθεται σε άμεση συνδιαλλαγή με τα προγενέστερα μνημειώδη σοβιετικά πρότυπα μοντερνισμού, που κυριαρχούν στην πόλη.
Αφιερωμένο στον πρώην πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, Ηeydar Aliyev, το Πολιτιστικό Κέντρο στοχεύει να λάβει ένα δημόσιο πολυλειτουργικό χαρακτήρα. Συμπεριλαμβάνει φουαγιέ, μουσείο, αίθουσα συναυλιών χωρητικότητας 2000 ατόμων, συνεδριακό κέντρο με αμφιθέατρο 1000 ατόμων, βιβλιοθήκη, χώρους εορταστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, γραφειακούς χώρους κ.ά. Αυτές οι επιμέρους λειτουργίες δεν διαχωρίζονται μορφολογικά, αλλά συγχωνεύονται σε ένα δυναμικό σύνολο έκτασης 110.000 m².

Η ρευστή μορφολογία
Η μελετητική ομάδα αξιοποίησε την έντονη κλίση του οικοπέδου, μετατρέποντάς τη σε βασικό χαρακτηριστικό του σχεδιασμού. Αγγίζοντας το ύψος των 74 m, η ρευστή γεωμετρία του κελύφους μοιάζει να εξαπλώνεται σαν λάβα, διαμορφώνοντας την προέκταση στον εξωτερικό χώρο. Οι αρχιτέκτονες χειρίστηκαν την εδαφική επιφάνεια ως μια ευέλικτη δομή, που ξεδιπλώνεται σε διαφορετικά επίπεδα. Οι δυναμικές πτυχώσεις πλάθουν ένα αρχιτεκτονικό τοπίο, που ενδυναμώνεται από τη φύτευση, τις υδάτινες επιφάνειες και τον τεχνητό φωτισμό.
Οι υψομετρικές διακυμάνσεις του οικοπέδου προσέφεραν σχεδιαστικά τη δυνατότητα δημιουργίας πολλαπλών διαδρομών και συνδέσεων: κύριων, εναλλακτικών και μεταβατικών ανάμεσα στην πλατεία, τους υπόγειους χώρους στάθμευσης και το κτίριο. Μέσα από διαφορετικά σημεία στάσης και εστίες ενδιαφέροντος, οι τοπιογραφικές χαράξεις καθοδηγούν τον επισκέπτη στο εσωτερικό του κτιρίου.
Ο σχεδιασμός, αντιπροσωπευτικός του υφολογικού χαρακτήρα με τον οποίο προσεγγίζει η Hadid τα έργα της, εκφράζεται μέσα από μία συνεχή σχέση ανάμεσα στον εξωτερικό και στον εσωτερικό χώρο, αναδεικνύοντας τον έντονα συλλογικό χαρακτήρα του Κέντρου. Με τον τρόπο αυτό, η είσοδος του Heydar Aliyev διαμορφώνεται ως μια αστική πλατεία, προσβάσιμη από όλους τους κατοίκους του Μπακού, που “αναδύεται” από το έδαφος και μετατρέπεται σε επιδερμίδα του κτιρίου.

Η καινοτομία του κελύφους
Οι αρχιτέκτονες επικεντρώθηκαν στη χρήση κατάλληλων μεθόδων και υλικών, που να υποστηρίζουν τη δυναμική ροή των αρχιτεκτονικών χαράξεων, σε ένα κτίριο όπου τα δάπεδα μετασχηματίζονται σε τοίχους και το κέλυφος μετατρέπεται σε αστική πλατεία. Αναμφίβολα, η μεγαλύτερη κατασκευαστική πρόκληση του έργου υπήρξε η υλοποίηση του κελύφους του κτιρίου. Η γλυπτική του προσέγγιση κατέστη εφικτή μέσω προηγμένων υπολογιστικών συστημάτων και προγραμμάτων παραμετρικής μοντελοποίησης.
Ο σκελετός του κτιρίου αποτελείται από πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος και μεταλλικά χωροδικτυώματα, που στόχο έχουν να αποδόσουν τη δομική ευελιξία του κελύφους. Ειδικότερα, η χρήση μεταλλικών χωροδικτυωμάτων διευκόλυνε σημαντικά το χρόνο κατασκευής, ενώ παράλληλα επέτρεψε την υλοποίηση της ρευστής, καμπυλόμορφης ογκοπλασίας του κτιρίου. Δεδομένου ότι πρόθεση της αρχιτεκτονικής ομάδας ήταν η απουσία ορατών υποστυλωμάτων στον εσωτερικό χώρο, τα κατακόρυφα φέροντα στοιχεία ενσωματώθηκαν στην τοιχοποιία. Με τον τρόπο αυτό, διαμορφώνονται μεγάλης κλίμακας χώροι, επιτρέποντας στον επισκέπτη να συλλάβει την υφολογική συνέπεια που διέπει τόσο τον εξωτερικό όσο και τον εσωτερικό χώρο.

Από την κατασκευή στην υλοποίηση
Για την κατασκευή του κελύφους χρησιμοποιήθηκαν χωροδικτυώματα, σύμφωνα με το σύστημα MERO ΚΚ. Αποτελούνται από μεταλλικούς σωλήνες CHS και σφαιρικούς κόμβους διαμέτρου 11 έως 35 cm από συμπαγή χάλυβα. Κάθε κόμβος διαθέτει έως 16 οπές, προκειμένου να δημιουργηθεί το σύστημα των δικτυωμάτων. Στα άκρα των μεταλλικών σωλήνων συγκολλούνται ειδικοί κώνοι, οι οποίοι διαπερνώνται από κοχλίες υψηλής εφελκυστικής αντοχής, με αποτέλεσμα η θλιπτική δύναμη των ράβδων να μεταφέρεται στους κόμβους. Τα παραπάνω στοιχεία είναι προκατασκευασμένα και συγκροτούν μια διπλή επιδερμίδα, που ακολουθεί την καμπυλότητα του κτιρίου. Για την επίτευξη υψηλής προστασίας από τη διάβρωση, όλα τα κατασκευαστικά μέρη επιδέχονται γαλβανισμό και επίχρισμα, σύμφωνα με το βασικό διεθνές πρότυπο για την αντισκωριακή προστασία των χαλύβδινων κατασκευών με συστήματα χρωμάτων DIN EN ISO 12944.
Ως υλικά επένδυσης του κελύφους και των εξωτερικών δαπέδων, επιλέχθηκαν το οπλισμένο σκυρόδεμα με υαλοβάμβακα (GRC) και τα πολυεστερικά φύλλα ενισχυμένα με υαλοβάμβακα (GRP), καθώς χαρακτηρίζονται από μεγάλη πλαστικότητα. Το στοιχείο αυτό συνέβαλε στην εξαιρετική ομοιογένεια κελύφους και περιβάλλοντος χώρου, εντείνοντας την έννοια της συνέχειας από το εξωτερικό στο εσωτερικό. Η εταιρεία Arabian Profile (APL) ανέλαβε την παραγωγή των πλακών επένδυσης, κατασκευάζοντας 70 πλάκες εξατομικευμένης καμπυλότητας την ημέρα. Συνολικά, παρήχθησαν 16.150 πλάκες με ενσωματωμένο αισθητήρα ταυτοποίησης.
Οι εμφανείς αρμοί ανάμεσα στις πλάκες εξυπηρετούν κατασκευαστικά ζητήματα, που σχετίζονται με τις συστολές και τις διαστολές της κτιριακής επιδερμίδας, προσφέρουν αντισεισμική προστασία, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνουν τη συναρμολόγηση και τη συντήρηση των πλακών. Ταυτόχρονα, τονίζουν το συνεχή μορφολογικό μετασχηματισμό του κτιρίου και τη ρευστή κίνηση της καμπυλότητας του έργου. Οι Zaha Hadid Architects αναφέρουν χαρακτηριστικά: “σε αυτή την αρχιτεκτονική σύνθεση, αν η επιφάνεια του κελύφους ισοδυναμεί με μια μελωδία, τότε οι αρμοί ανάμεσα στα πάνελς είναι ο ρυθμός της”.
Κατά τη διάρκεια της ημέρας, το κτίριο αντανακλά το φυσικό φως, ενώ κατά τις νυχτερινές ώρες, οι εσωτερικοί χώροι φωτίζονται, αποκαλύπτοντας το περιεχόμενο του κτιρίου. Ο τεχνητός φωτισμός ολοκληρώνεται από λυχνίες led, που ενσωματώνονται στη διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου.
Το ''Πολιτιστικό Κέντρο Heydar Aliyev'' ισοδυναμεί για το Μπακού, την πρωτεύουσα του ανεξάρτητου πλέον Αζερμπαϊτζάν, με ένα κτίριο-σύμβολο της κοινωνίας και του πολιτισμού. Η μορφολογική ελευθερία του έργου αντανακλά τη διαφάνεια και το συλλογικό χαρακτήρα, με τον οποίο η χώρα επιχειρεί να αντικρίσει το μέλλον. Δομικά εφευρετικό και τεχνολογικά προηγμένο, η αρχιτεκτονική των ZHA αποδίδει έναν εικονικό ρόλο στο Πολιτιστικό Κέντρο.